فرش خشتی، فرش اصیل ایرانی
سرزمین ایران از دیرباز تا کنون به عنوان یکی از مهمترین مراکز بافت فرشهای گرانبها و متنوع در جهان شناخته میشود. به وسعت این سرزمین کهن میتوان در آن طرحها و نقشههای مختلف فرش پیدا کرد که هر یک هزار داستان پنهان و نگفته در خود دارند. در این مقاله از مجله فرش بوم میخواهیم داستان یکی از انواع طرحهای فرش دستباف ایرانی را برای شما بازگو کنیم. فرش خشتی یا قاب قابی معروفترین طرح فرش مناطق بختیاری است که شهرت جهانی دارد. فرشی که نمودی از باغ و گلستانهای ایرانی است و هر خشت آن همانند باغچهای در این باغ با خطوط جانبی در متن فرش مرزبندی شده است. امیدواریم مطالب پیش رو راهنمای انتخاب فرش دستباف مناسب شما باشد.
اصیل با قدمتی به بلندای تاریخ
بنا به باور بسیاری از کارشناسهای فرش دستباف، طرح خشتی قدیمیترین طرحِ فرش دستباف ایرانی است!. برای اثبات این موضوع کافی است نگاهی به قدیمیترین فرش دستباف یعنی پازیریک بیاندازیم. در کاووشهای باستان شناسی سال 1326، دره پازیریک در رشته کوههای آلتای سیبری، گنجی گرانبها را به جهانیان عرض کرد. قدیمیترین فرشی که تا به امروز از دنیای باستان به دست ما رسیده در این محل توسط سرگی رودنکو کشف شد. طرح بافته شده در این فرش مربعی، نمونهای از انواع طرح خشتی بوده و دارای نقشمایههایی مربوط به دوران هخامنشی است؛ به همین دلیل بسیاری خاستگاه این فرش ارزشمند را سرزمین کهن ایران میدانند.
محل نگهداری فرش پازیریک – موزه دولتی آرمیتاژ _ سنپترزبورگ_ روسیه
فرشی با اصالت بختیاری
استان کوهستانی چهار محال و بختیاری در جنوب غربی ایران یکی از مناطق غنی و با سابقه در تولید و صادرات فرش کشور به شمار میآید. قالیبافی به عنوان رایجترین هنر سنتی در روستاها، مناطق عشایری و بیشتر شهرهای این استان رواج دارد اما چهار شهر چالشتر، شلمزار، بروجن و شهرکرد از اهمیت بیشتری نسبت به سایر مناطق بختیاری برخوردار هستند.
در این استان انواع طرح فرش دستباف نظیر لچک ترنج، گلدانی، گل پتو ،گل شونه و … بافته میشود. علاوه بر طرحهای متداول بیان شده، این استان خاستگاه دیگر طرحهای اصیل ایرانی است که برای نخستین بار توسط هنرمندان این منطقه بافته شده است. فرش خشتی نمونهای از انواع فرش ایرانی دستباف با اصالت بختیاری است. هرچند امروزه شاهد بافت فرش خشتی دستباف در سایر مناطق قالی بافی ایران مانند قم و تبریز نیز هستیم اما همچنان این طرح نه تنها متداولترین بلکه جزو شاخصترین طرح در میان انواع طرحهای فرش چهارمحال و بختیاری است که در تمام دنیا شهرت دارد.
ویژگیهای فرش خشتی
طرح خشتی در گروه نقشههای واگیرهای (تکراری) جای میگیرد. متن (زمینه) فرش با اشکال هندسی مانند مربع، لوزی، شش ضلعی و… شبکه بندی شده، سپس در هر یک نقشمایههای ایرانی به تصویر کشیده میشود. به طور کلی نحوه چیدمان خشتها در فرش خشتی چهارمحال و بختیاری به دو صورت در زمینهی فرش ظاهر میشود:
1. تک خشت: تمام خشتها دارای نقشی منحصربهفرد هستند.
2. خشتی قرینهای: نقش خشتها طبق الگوی خاصی تکرار میشوند.
نقوش به کار رفته در خشتهای این منطقه به دلیل نوع و سبک زندگی برگرفته از طبیعت پیرامون شامل انواع گیاهان و یا جانوان میباشد؛ همچنین در طراحی بیشتر فرشهای خشتی دستباف تعداد ردیف خشتهای بافته شده فرد هستند چراکه تعداد فرد همواره جلوه بصری زیباتری در چشم بیننده دارد. گفتنی است بسیاری از کارشناسان به دلیل تشابهات فرش خشتی با طرح چهارباغ ایرانی، آنها را در یک گروه قرار میدهند.
بی نظمیِ منظم در فرش خشتی
در نگاه اول به فرشهای خشتی، تعداد زیادی قاب با نقشهای رنگارنگ و درهم تنیدهای به چشمتان میخورد که شاید از دیدنشان کمی احساس شلوغی و بهم ریختگی کنید! اما باید بدانید با توجه به تحلیلهای بصری کارشناسان در رابطه با فرشهای خشتی این نتیجه حاصل شده که در طراحی آنها چنان نظمی نهفته، که هر بینندهای را حیرتزده خواهد کرد. طبق تحقیقات انجام شده بیشتر فرشهای خشتی بافته شده به ویژه فرشهای خشتی مناطق بختیاری، همگی بر اساس اصول نه گانه چارلز جنسن (Charles Jencks) نظریهپرداز فرهنگی و مورخ هنر آمریکایی طراحی و سپس بافته میشوند. بر اساس این اصول نه گانه یک اثر هنری برای بالندگی بصری بایستی از ویژگیهای زیر برخوردار باشد:
1 تناسب _ 2 کنتراست _ 3 تعادل _ 4 هماهنگی _ 5 تنوع _ 6 ریتم _ 7 تنوع در ریتم _ 8 حرکت _ 9 غالب بودن نقطهی تمرکز.
فرش خشتی در دنیای امروز
با وجود قدمت زیاد طرح خشتی، این طرح هنوز هم مورد استقبال مردم قرار دارد. حتی امروزه با افزایش تولید فرشهای ماشینی و علاقهمندی بعضی از افراد به استفاده از این نوع فرش، طراحان کاشانی با وام گرفتن از طرح پرطرفدار فرش خشتی، اقدام به طراحی فرشی به نام باغ ارم کردهاند. باغ ارم در واقع فرشی با خشتهای قرار گرفته در مرکز که در حاشیه با طرحهای گلدانی ترکیب شده است. با توجه به آمار فروش فرش طرح باغ ارم، همانند نقشههای دستباف خشتی ایران محبوب بوده و به سرعت در میان 10 طرح برتر فرشهای ماشینی در کشور قرار گرفته است.
فرش ماشینی کاشان – طرح باغ ارم، ترکیبی از خشت و گلدان
سخن پایانی
فرشهای خشتی اگرچه در نگاه اول بسیار ساده به نظر میرسند اما در دل هر یک از آنها ویژگیها و راز و رمزهای نهفتهای وجود دارد که آنها را دارای ماهیتی منحصر به فرد و ارزشمند میکند. در این قسمت از مقالههای مجله فرش بوم تلاش کردیم با معرفی کوتاه فرش خشتی شما را در انتخاب فرش دستباف دلخواه خود یاری کنیم. نقوش استفاده از فرشهای خشتی در چیدمان و دکوراسیون منزل علاوه بر اصالت و زیبایی منحصربهفردی که دارد، در کنار مبلمان ساده و کلاسیک میتواند در نخستین نگاه نظر هر بینندهای را به خود جلب کرده و به عنوان نقطه کانونی منزل شما دیده شود. فرشهای خشتی گزینه مناسبی برای افراد خوش سلیقهای است که به فضاهایی با دکوراسیون کلاسیک علاقهمند هستند.