
فرش دستباف و یلدا، دو میراث کهن ایرانی
یلدا و فرش دستباف، دو میراث گرانبهای کهن ایرانی هستند که از روزگاران دور و گذشتن از حوادث بسیار، همچنان در میان ایرانیان جایگاه خود را حفظ کردهاند. یکی در
مجله فرش بوم

یلدا و فرش دستباف، دو میراث گرانبهای کهن ایرانی هستند که از روزگاران دور و گذشتن از حوادث بسیار، همچنان در میان ایرانیان جایگاه خود را حفظ کردهاند. یکی در

صنعت صادرات فرش یکی از شگفتانگیزترین نقاط تلاقی میان فرهنگ، هنرِ دست و تجارت جهانی است. بازاری است که میان صمیمیت سنتهای دستباف و مقیاس تجارت بینالمللی حرکت میکند. امروزه

وقتی بافنده گرهزدن را آغاز میکند، تنها سطحی از پشم یا ابریشم نمیآفریند، بلکه زبانی فرهنگی را به نقشها و طرحها ترجمه میکند. هر طرح فرش ایرانی بر اساس یک

از نخستین پناهگاههای کوچنشینی تا خانههای شهری امروز، فرشها چیزی فراتر از پوششی ساده برای زمین بودهاند. از روزگاران کهن، مردم فرشها را نه تنها برای پوشاندن زمین، بلکه برای

هر فرش ایرانی دو روایت را در خود جای میدهد: یکی در تار و پود نقشهای پیچیدهاش تنیده شده و دیگری در زندگی کسانی پنهان است که آن را میآفرینند.

تاریخ بافت فرش دستباف ایرانی در سرزمین ما به بیش از 2000 سال باز میگردد. در گذشته مردم ما با این هنر سخت اما بسیار زیبا و ماندگار به خوبی

بیشتر ما در طول زندگی خود تجربه یک بار خرید فرش دستباف را داشتهایم. وقتی برای این کار به بازار فرش میرویم، نخستین چیزی که در پی آن هستیم احتمالا

هر فرش دستباف پهن شده در خانههای ایرانی، داستان خاص خود را دارد. داستانی که معمولا همه اعضای خانواده از آن خبر دارند. چراکه فرش برای ایران و ایرانی ارزشمند

در بسیاری از آیینها و فرهنگهای مردمان سراسر جهان، به ویژه آنهایی که در سرزمینهای کهن با تمدنی چند هزار ساله همچون ایران، مصر و هند زندگی میکردند، اعداد جایگاه

چندی پیش در تاریخ 18 مرداد 1404، خبر تلخ درگذشت استاد محمود فرشچیان، جامعه هنری ایران و جهان را سخت غمگین و متاثر کرد. درگذشت بزرگ مردی که آثار بیهمتا

آیا تا به حال به این موضوع فکر کردهاید که چطور یک هنر از دل روستاها و چادرهای عشایری به کیلومترها آن طرفتر، در کاخهای سلطنتی اروپا راه پیدا کرده

آیا تا به حال اصطلاح بید زدن به گوشتان رسیده است؟ آیا روشهای جلوگیری از آن را میدانید؟ آیا بید برای انسان خطر دارد؟ این قسمت از مجله فرش بوم

فرشهای دستبافت ایرانی نه تنها جزو گرانبهاترین صنایع دستی ایران، بلکه جزو ارزشمندترین دستبافتههای جهان هستند. یکی از دلایل قیمت بسیار بالای این کالا، طبیعی بودن آن است. یعنی تمامی

در کنار دهها روش گوناگون برای حفظ هنر و فرهنگ کهن یک جامعه که ریشه در تمدن مردماش در آن جغرافیای مشخص دارد، یکی از این روشها شاید شما را

تا به امروز در مجله فرش بوم، مقالات بسیاری در زمینه معرفی و تولید انواع فرش دستبافت ایرانی نگاشته شده است؛ اما این نوشته به یک پرسش متفاوت میپردازد. پرسشی

در قسمت اول مقالهی ( فرش چهارفصل ایرانی)، با یکی از قدیمیترین فرشهای تصویری کشور ایران به نام چهارفصل آشنا شدیم. حال که به خوبی با تاریخچه، محل بافت، نوع

هنر فرشبافی ایرانی، هنری نفیس، ارزشمند و گرانبها در سطح جهان است که طرفداران بسیاری دارد. قالی ایرانی با توجه به سبک نقش و نگارش و یا حتی منطقهای که

آیا میدانستید صنعت تولید فرش دستبافت ایران، مصرف کننده بیش از 90 درصد ابریشم تولیدی کشور است؟ احتمالا این پرسش میتواند به خوبی مشخص کند که موضوع این قسمت از

احتمالا تا به امروز به عنوان یک شخص ایرانی، کلمهی یلمه به گوشتان رسیده باشد. یلمه نام یکی از معروفترین فرشهای دستبافت ایرانی در کل جهان است؛ فرشی که در

آیا تا به حال برای شما پیش آمده است که هنگام تماشای یک فرش دستبافت، به ماهیت نقوش آن بیاندیشد؟ آیا کنجکاو نشدهاید که بدانید، این نقوش از کجا آمده

خاک هنر پرور ایران، محل رشد بسیار هنرمندانی است که هرکدام صاحبِ سبکِ مخصوص خود بودهاند و برای خلق دوباره آثاری منحصر به فرد شبیه به آنها، به قول شیخ

دیده شدن فرشهای دستبافت و نفیس ایرانی در هر گوشه و کنار جهان موضوع تازهای نیست. فلات ایران به عنوان یکی از کهنترین مراکز بافت فرش و انواع دیگر زیراندازها

نمایشگاههای مختلف بینالمللی، در سطح جهان یکی از رویدادهای پرطرفدار برای تاجران، صاحبان برند، مدیرهای اجرایی کشورها و حتی گردشگران است. نمایشگاههایی چون EXPO هر 5 سال یک بار، میلیونها

فرا رسیدن فصل بهار و آمدن نوروز در طول تاریخ همواره موضوعی جذاب برای هنرمندان بوده و نقش پررنگی در تاریخ فرهنگ و هنر ایران زمین دارد. کمتر هنری را

در تاریخ هنر فرش دستبافت ایران کم نبودند مردان و زنانی که برای حفظ و شناساندن این هنر بیهمتا به مردمان جهان تلاش کردند. اما تنها یک نفر شایسته دریافت

اگر فکر میکنید چیده شدن نخهای چله و پایین کشیده شدن یک فرش از روی دار پایان کار بافت یک فرش دستبافت است، باید بگوییم که اشتباه میکنید. فرشها بعد

تا به امروز در مجله آنلاین فرش بوم شخصیتهای مختلفی را معرفی کردهایم که هرکدام به نحوی با قصهی فرش دستبافت ایرانی آشنا بودند. یکی بهترین طراح نقشه فرش بود

شاید تا به امروز در مجله فرش بوم بیشتر به معرفی فرشهای دستبافت نفیس ایرانی و انواع طرح و نقش آنها پرداخته باشیم؛ اما هنر بافندگی ایرانیان تنها در فرشی

پس از سی سال رنج فردوسی بزرگ و سرایش اثر جاویدان شاهنامه، از این کتاب شعر در طول سالیان مختلف نسخ خطی متفاوتی نگاشته شد؛ یکی از معروفترین این نسخهها،

در دنیای پر پیچ و تاب و گاهی شکسته یا هندسی طرحهای قالی ایرانی، نقوش واگیرهای چنان در دل مردمان شهر کویری یزد ریشه دارد که تبدیل به محبوبترین گونه

از میان دهها بافت سنتی هنرهای دستی ایران، گلیم بافی یکی از زیباترین و متداولترین آنها به شمار میرود. تقریبا هر عشایری در هر نقطه از جغرافیای ایران با این

این فرش به عرش میکند ناز — کز فرش به عرش کرده پرواز به نظر شما یک فرش چه ویژگیهایی باید داشته باشد که شاعری چنین در وصف منظر

وقتی پای صحبت هنرمندان در زمینههای هنری گوناگون مینشینید، بیشتر آنها با وجود تفاوت در نوع و سبک هنرشان، در مورد یک موضوع با یکدیگر اتفاق نظر دارند و آن

فرشهای گل برجسته مظهر ذوق و هنر ستودنی بافندگان ایرانی هستند. آنهایی که پا فراتر از خلق یک هنر سخت و دوشوار گذاشتهاند؛ هنری که همواره در آن بیرقیب بودهاند

370 سال پیش، نعمت الله جوشقانی هنرمند بزرگ ایرانی، بافندگان زبردستی را از سراسر کشور فراخواند تا برای مقبره یکی از نامدارترین پادشاهان سرزمینمان، شاه عباس دوم صفوی فرشی نفیس

موزهها یکی از مهمترین مراکز فرهنگی-گردشگری کشورهای مختلف هستند که هر روزه علاقهمندان زیادی از آنها بازدید میکنند. موزهها هر کدام میتوانند اشیاء مخصوصی را به نمایش بگذارند. این اشیاء

آیا تا به حال نام بیدگنه به گوشتان رسیده است؟ احتمالا پاسخ شما نیز همانند بسیاری دیگر منفی باشد؛ اما در پشت این نام دنیایی از رنگ، طرح و نقوش

ترکیب هنرهای مختلف با یکدیگر به منظور خلق اثری جدید یکی از موضوعات جذاب و مورد توجه هنرمندان امروزی است. موضوعی که سالها قبل مثل همیشه هنرمندان خلاق ایرانی در

ناظم یا یک سر ناظم، نامی متفاوت و تا حدوی خاص است که بر روی گونهای از فرشهای دستبافت ایرانی نهادهاند. وقتی به جستوجوی علت این نام گذاری و وجه

زندگی انسانها از نخستین روزهایشان بر روی زمین با طبعیت و حیوانات درون آن گره خورده است. درست است نمیدانیم اولین بار چه کسی و برای چه جایی فرش بافت؟

این بار مجله آنلاین فرش بوم، در میان سرزمینهای کوهستانی و بلند غرب ایران، در جستوجوی نگارههایی کهن و اصیل بر روی فرش دستبافت ایرانی است که بافندگان آن، کسانی

در میان دنیای زیبا و رنگارنگ صنایع دستی ایران، فرش همواره از جایگاه ویژه و ممتازتری برخوردار بوده است. بسیاری به فرش دستباف ایرانی به عنوان یک اثر هنری مینگرند

نوشته پیش رو، تلاشی است برای معرفی اجمالی هنر زیبا و ارزشمند قالیبافی و دیگر دستبافتههای شهرستان بیرجند. هنری که به تولید گرانبهاترین صنایع دستی کشور میانجامد و ویژگیهای ممتازش

بسیار دور از ذهن به نظر میرسد که برای اولین بار نام حاج خانومی را بشنوید و این نام، شما را به یاد یک طرح فرش دستباف بیاندازد!؛ اما واقعیت

تا به حال فرشی را بدون طرح تصور کردهاید؟ دستبافتی با زمینه ساده که با کلاف پشمی اعلاء یا ابریشم خالص بافته شده است. کلاف با رنگدانههای طبیعی رنگرزی و

نقوش گیاهی و جانوری همواره نقش پررنگی در زمینه و متن فرشهای دستبافت ایرانی داشتهاند. کمتر فرش بینقش و گلی را میتوان پیدا کرد که در خانهای ایرانی پهن شده

بافت یک فرش دستباف از آغاز تا پایان، شامل مراحل پیچیده بسیاری است که هرکدام در جایگاه خود اهمیت بسیاری داشته و وابسته و مکمل مرحله پیشین خود است. بدون

هفت هزار سال تاریخِ فرهنگ و تمدن برای یک سرزمین به نام ایران، موثقترین دلیل است برای پدید آمدن بسیاری از اولینها، برترینها و حتی بزرگترینها در این خاک. این

تا به امروز در هر مقالهای از مجلهی فرش بوم، حداقل یک بار هم که شده باشد از بافندگان فرش و طراحان آنها یادی کردهایم. آنها خالقان تمام فرشهای زیبایی

قرن هفتم هجری بود که خطه تکاب آذربایجان، میزبان نخستین مهاجران ایل افشار بود که برای ادامه زندگی به این منطقه آمده بودند. اما سالها بعد به واسطه دستور شاه

نمیتوان ایرانی بود و با هنر قالیبافی غریبه!. فرقی نمیکند اهل کدام منطقه از این سرزمین پهناور باشید؛ دست کم چندین بافت و زیرانداز سنتی خواهید داشت که نقش و

تا به حال لمس و تماشای فرشی شما را حیرتزده کرده است؟ اگر جوابتان مثبت نباشد، پس تا به امروز فرشهای عمو اوغلی را ندیدهاید. فرشی دستبافت و ایرانی که

هنر، کیفیت، خلاقیت و مهارت، چهار عاملی هستند که وقتی آنها را در حوزه فرشهای دستباف بررسی میکنیم، به ردپای فرش چهل تکه میرسیم؛ دستبافتی نسبتا جدید اما با پیشنهای

هر ایرانی حتما تا به امروز برای یک بار هم که شده باشد، نام شاه عباس را شنیده است. از کاروانسرا گرفت تا استکان و قوری، همه و همه یکی

درست در مرکزیترین نقطه شهر زیبای تبریز، در میان یک ساختمان تاریخی که به عنوان نخستین شهرداری ایران شناخته میشود، 9 تخته فرش بزرگ پارچهی شگفت انگیز قرار دارد که

بهترین طراحی نقشه و یا بالاترین مهارت در گره زدن الیافهای مختلف بر روی چلهای از با کیفیتترین نخها و ابریشمها، نمیتواند بدون رنگهای زیبا و ماندگار، فرشی ارزشمند برای

آیا تا به حال به این موضوع فکرکردهاید که برای نخستین بار نقش و نگارهای روی فرش از کجا به ذهن قالیباف رسیده است؟ شاید پاسختان طبیعت باشد. بله، درست

فرش دستبافت ایرانی نامی آشنا در میان تمام بازارهای صنایع دستی جهان است. کمتر موزه و یا کاخ اروپایی را میتوان یافت که اثری از قالی دستباف ایرانی در آن

با افزایش تورم و کاهش قدرت خرید، خرید کالاهای دست دوم به عنوان یک راه حل اقتصادی و همچنین محافظت از محیط زیست به شدت رواج یافته است. اما وقتی

سراسر تاریخ و ادبیات سرزمین کهنسال ایران، پر است از داستانها، افسانهها و شخصیتهای تاریخی که در کتابهای قدیمی برای ما به یادگار ماندهاند. گاهی بعضی از آنها به اندازهای

گرما، خرما، بافتههای حصیری شاید اولین چیزهایی باشد که با شنیدن نام عربها به یاد بیاورید! اما زمانی که در سرزمین کهن و گسترده ایران با آن همه تنوع قومی

هنر فرش یکی از هنرهایی است که میتواند بازتابی از فرهنگ و هنر یک ملت یـا یـک قوم محسوب شود. در ایران نیز همواره این هنر از گذشتههای دور تا

در این مقاله از مجله فرش بوم، میخواهیم شما را با یکی از 50 اثر برتر هنری جهان آشنا کنیم. بدون شک وقتی صحبت از آثار برتر هنری جهان در

هریک از فرشهای مناطق مختلف ایران میتوانند در پس نقوش خود حامل پیام، مفهوم و یا نمادی باشند که کشف آن بر فهم اصالت و اثبات ارزشهای تاریخی، فرهنگی و

هدف از مقاله پیشرو، شناخت عواملی است که سبب وجود زیبایی در فرش دستباف میشوند؛ یا به عبارت سادهتر، چه عواملی باعث میشوند که ما یک فرش دستباف را زیبا

طرحهای فرش ایران دارای دستهبندیهای گوناگونی است که فرش ترنجی و لچک ترنج در این بین هم به لحاظ زیبایی و هم به لحاظ کثرت استفاده و تولید از جایگاه

چالشتر در حوالی شهرکرد، مرکز استان چهارمحال و بختیاری قرار دارد. چالشتر از مناطق معروف تاریخی و صنعتی شهرکرد است و همچنین مردم آن به هنرهای مختلفی مشغول هستند، که

رنگ در فرش، یکی از مهمترین عناصر بصری است که در کنار نقش، نخستین مواردی هستند که در نگاه اول به یک فرش، به چشم میآیند و توجه را به

دوره صفویه را بیشک می توان پررونقترین و مهمترین دوران قالیبافی ایران به شمار آورد. در میان انبوه قالیهای برجسته این دوره، گروه قالیهای لهستانی(پولونزی) جزء شاخصترین آنها محسوب میشوند.

فرش دستباف ایرانی یکی از لوازم تزیینی کاربردی در خانه است. این دستبافتهها در طیف گستردهای از رنگها، اندازهها و سبکها هستند که میتوانند به روشهای مختلف برای تغییر ظاهر

قوم ترکمن از جمله عشایری هستند که به دامداری مشغول بودهاند و زنان و دختران آنها به کار قالیبافی پرداختهاند و با ابریشم به کار برده در فرشها، آنها را

یکی از انواع طرح در فرش دستباف ایرانی، به طرح «زیر خاکی» مشهور است. دلیل این نامگذاری نیز استفاده از اشیائی مثل کاسه، کوزه، سماور و غیره در نقش فرش

آشنایی با طرح و رنگ فرش کلاردشت بافت، حرکت تارها و پودها و دسته نخهایی است که هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند ولی ناگاه با چند حرکت درهم تنیده میشوند

فرش دستباف ایران مهمترین کالای صادراتی غیرنفتی است که سهم بسزایی در رشد اقتصادی و ارز آوری برای کشور دارد و میتواند در کنار سایر محصولات صنایعدستی، اقتصاد ایران را

قالیچههای معروف به بلوچی، به دست اقوام یلوچ ساکن در مناطق مختلف خراسان، ازجمله تربتحیدریه و تربت جام، بافته میشود. این قالیچهها که کوچکترین آنهاابعادی حدود 80 در 90 سانتیمتر

بررسی و شناخت ویژگیهای فرش دستباف در مناطق مختلف ایران نیازمند انجام مطالعات اساسی در مورد سبکشناسی و طبقهبندی فرش است. درواقع فرشهای دستباف ایران را میتوان به لحاظ مکان

«فرش دستباف چیست» و «فرش دستباف ایرانی چه ویژگیهایی دارد که آن را ارزشمند نموده است؟» اینها سوالاتی هستند که ممکن است در ذهن شما یا هر طرفدار و خریدار

نقش طبيعتگرايانه گلفرنگ حدوداً از دوره قاجار در بافت فرش ایرانی متداول شد. بافت این نقش از منطقه كردستان شروع شده و در ادامه در كرمان و برخي نقاط ديگر

خرید فرش دستباف یکی از راهکارهایی است که با کمک آن میتوانید به زیبایی و گرمای دکوراسیون خانه خود بیفزاید. چرا که فرش دستباف ایرانی کالایی لوکس و مجلل به

ایل ترکزبان قشقایی، بزرگترین ایل کوچنشین ایران است که در استان فارس ساکن هستند. سیستم ایلی در بین قشقاییها در اواخر دوره صفویه کل گرفت و گروههای پراکنده خلج و

«باغ فرش» فرشی است جهانی و بهشتی، طرح باغی به عنوان تجلی بهشت، شکلی از آرامش مادی قابل تصور برای انسانها را مشخص میکند که در این قالیها، گلها و

صنعت فرش دستباف به عنوان یکی از قدیمیترین صنایع دستی، نه تنها به عنوان یک صنعت اقتصادی بلکه به عنوان بخشی از تاریخ و فرهنگ یک جامعه شناخته میشود. این

در حدود 67 کیلومتری شهر اراک، 35 کیلومتری شهرستان کمیجان و 8 کیلومتری شهرستان ساروق، روستایی تاریخی به نام جیریا وجود دارد، با مردمی دارای روحیهای شاد و لطیف همچون

احتمالاً تاکنون این سؤال نیز برای شما نیز پیش آمده است که چرا یک فرش دستباف در مقایسه با فرش ماشینی با همان ابعاد، گرانتر است؟ در واقع، مجموعهای از

فرش دستباف ایرانی به عنوان یکی از برجستهترین آثار هنری و فرهنگی ایران، از زمانهای باستانی تا به امروز مورد توجه و تحسین جهانی قرار گرفته است. الگوها و طرحهای

فرشهای باستانی از جمله آثار فرهنگی و هنری بسیار ارزشمندی هستند که تاریخچهای بسیار طولانی و پر از ارزش دارند. این فرشها، علاوه بر زیبایی و هنری که در طراحی

نقشمایه پرنده در آثار هنری و ادبی ایران حضور گستردهای دارد. ویژگیهای طبیعی پرندگان از قبیل پر و بال، پرواز، آواز، آشیانه، اسارت در قفس، گشت و گذار در دل

گلیم فرش سیرجان، که دست بافتهای منحصربهفرد و مختص همان منطقه بوده و ویژگیهای خاص خود را دارد، به لحاظ زیبایی در رنگ و نقش و همچنین تکنیک بافت، شهرت

پروفسور رودنکو در سال 1949 میلادی، قطعه فرشی گرهدار را که در اصل بهعنوان پوشش اسب کاربرد داشته است، در گورهای پوشیده از یخ چادرنشینان صحراگرد در محلی به نام

فرش دستباف ایرانی بهعنوان محصولی ارزشمند و دارای کارکردهای مختلف، به لحاظ کیفیت، تفاوتهایی داشته و با درجات کیفی متفاوت، توسط تولیدکنندگان مناطق مختلف تولید میشود. شاخصهای متعددی را میتوان

در این مقاله قصد داریم به بررسی مراحل و چگونگی بافت فرشهای دستبافت بپردازیم. صرفنظر از این که جنس، تکنیک بافت و طرح و نقش فرش به چه صورت باشد،

طراحی فرش یک هنر است که نه تنها تواناییهای هنری و ذوق هنرمندانه را نشان میدهد، بلکه تأثیرات گستردهای از عوامل فرهنگی و اجتماعی را نیز به خود میبیند. از

قیمت فرش دستباف به عوامل مختلفی بستگی دارد که در این پست بررسی می کنیم. در ابتدا باید بدانیم فرش دستبافت، هنری است که در طول قرون برای تولید قطعههایی

هنگامی که به دنبال افزودن زیبایی، رنگ و طراحی به فضای خانه خود هستید، هیچ چیز بهتر از خرید قالی دستباف نمیتواند این تغییرات را ایجاد نماید. اما برای خرید

فرشهای دستباف آناتولی فرشهایی هستند که در ترکیه امروزی بافته و عرضه میشوند. در این قالیهای دستباف، ردپایی از طرحهای بیزانسی را میتوان مشاهده کرد. همچنین ارمنیها، قبایل قفقازی و

فرشهای هر منطقهای در ایران با توجه به فرهنگ، اقلیم و رسم و رسومهاییش دارای ویژگیهای خاصی است. به طوری که اگر با این ویژگیها آشنا باشید، میتوانید این فرشها

بازار فرش دستباف در ایران و جهان هر دو دارای ویژگیها و شرایط خاص خود هستند. در ایران، فرش به عنوان یکی از مهمترین آثار هنری و صنایع دستی، ارزش

فرش دستباف ایرانی به عنوان یکی از گنجینههای فرهنگی و هنری ایران، از زمانهای قدیم تا به امروز، جایگاه ویژهای در دنیای هنر و صنایع دستی داشتهاست. یکی از جذابیتهای

صنعت فرش دستباف به عنوان یکی از صنایع سنتی و هنری، نقش بسیار مهمی در فرهنگ و اقتصاد مناطق مختلف جهان ایفا میکند. فرش دستباف، نمادی از هنر و صنایع

فرش دستباف، یکی از آثار هنری و صنایع دستی باستانی است که از دیرباز تاکنون جایگاه ویژهای در فرهنگ و هنر مردم مختلف جهان داشته است. این هنر، به عنوان
