گلیم فرش سیرجان، که دست بافته‌ای منحصربه‌فرد و مختص همان منطقه بوده و ویژگی‌های خاص خود را دارد، به لحاظ زیبایی در رنگ و نقش و همچنین تکنیک بافت، شهرت بسیار بالایی دارد؛ به‌طوری که یکی از معدود هنرهای سنتی ایران است. در این مقاله، قصد داریم به معرفی طرح و نقش، جنس بافت، و به‌طور کلی ویژگی‌های این دستبافته‌ی اصیل و زیبا بپردازیم.
معرفی فرش سیرجان و پیشینه تاریخیآن
«گلیــم پیچ‌بــاف» پس از ورود ایالت و عشــایر مهاجر، که مهم‌ترین آن‌ها ایل افشــار است، در اوایل دوره صفویه در حدود پنج قرن پیش در منطقه کرمان به وجود آمد. شیوه پیچ بافی گلیم در گذشته برای تزئین سفره‌ها و نمکدان‌ها در نقشمایه‌های کوچکی در مناطق عشــایری باف استان کرمان همچون سیرجان، بافت، جیرفت، شهربابک و بردســیر به کار رفته است. سپس در دهه‌های اخیر، این شیوه‌ی بافندگی به‌صورت دست بافته‌ای مســتقل تحت عنوان «گلیم شیر یکی‌پیچ» در دو نوع «گلیم ســوزنی» و «گلیم ـ قالی» در مناطق ســیرجان، بافت و ارزوئیه تولید شده و سپس مناطقی از توابع جیرفت نیز به تولید آن پرداخته‌اند.
شــیوه‌ی بافت «گلیم پیچ بــاف» در مناطق مختلف اســتان کرمان به دلیل اشتراکات تاریخی و ایلی بسیار نزدیک به هم اســت و اختلافات جزئی در تولیدات آن‌ها مشاهده می‌شود. گلیم فرش سیرجان دست بافته‌ای است با کاربرد زیرانداز، که معمولاً بر اساس سنت‌های موجود به‌صورت ذهنی بافته می‌شود؛ به این صورت که هنرمند بافنده نقوشی را که به شکل سینه‌به‌سینه و از اجدادش به او به ارث رسیده است، به‌صورت ذهنی هنگام بافت اجرا می‌کند و از نقشه برای انداختن نقوش استفاده نمی‌کند.
یکی از نفیس‌ترین، زیباترین و باکیفیت‌ترین انواع گلیم و گلیم فرش سیرجان شیرکی پیچ نام دارد که علاوه بر سیرجان، در منطقه بافت کرمان نیز بافته می‌شود. از ویژگی‌های جالب‌توجه و خاص این نوع گلیم این است که در این نوع بافت نیز همانند سوماک، پود نقشی در ایجاد نقش ندارد و فقط برای متصل کردن پرزها و تارها به یکدیگر به کار می‌رود. در این تکنیک بافت، چله یا تار نسبت به گلیم فشرده‌تر است. شیریکی پیچ به لحاظ ظرافت در بافت، به قالی شباهت بسیار زیادی دارد. تنها تفاوت این است که مانند قالی پرز ندارد و زیبایی و اصالت گلیم را به خوبی حفظ کرده است.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که در حال حاضر، گلیم شیرکی پیچ به شکل تلفیقی از گلیم و قالی بافته می‌شود، و این دست بافته‌ای است که در نوع خود منحصربه‌فرد است؛ درحالی‌که در گذشته تنها به‌صورت گلیم بافته می‌شد.
ترکیب رنگ در گلیم فرش سیرجان
ترکیب رنگی مورد استفاده در بافت گلیم شیرکی پیچ‌های سنتی، غالباً پخته و متمایل به تیره است؛ این در حالی است که امروزه گاهی مشاهده می‌شود که به‌منظور مصارف تجاری، رنگ‌های متنوع‌تری نیز در بافت آن استفاده می‌شود. برای رنگرزی الیاف جهت بافت این نوع از گلیم فرش، از رنگزاهای طبیعی استفاده می‌شود. برخی از این رنگزاهای سنتی شامل موارد زیر است:
– برای به دست آوردن رنگ قرمز لاکی معمولاً از روناس، خشخاش، گیلاس و قرمز دانه استفاده می‌شود.
– رنگ آبی از رنگ‌دانه‌های نیل و پوست بادمجان به دست می‌آید.
– رنگ زرد را غالباً از گیاهانی همچون زعفران، زردچوبه و پوست انار به دست می‌آورند.
– رنگ نارنجی به این شکل به دست می‌آید که الیاف رنگ شده با رنگدانه روناس را در جوشانده پوست انار می‌زنند، تا به رنگ نارنجی در آید.
– رنگ سبز تیره با استفاده از رنگزاهای طبیعی همچون برگ گردو، زرد+نیل به دست می‌آید.
– رنگ قهوه‌ای از طریق جوشاندن گیاهانی چون تنباکو، پوست گردو و برگ بنه به دست می‌آید.
– و در نهایت، رنگ مشکی را از رنگدانه استخراج شده از پوست گردو به دست می‌آورند.
نقوش گلیم فرش سیرجان
برخلاف فرم رایج گلیم که به دلیل نحوه بافت و ساختار، همواره با استفاده از نقوش هندسی بافته می‌شوند، در گلیم فرش‌های زیبای سیرجان علاوه بر نقوش هندسی ظریف، شاهد بافت نقوش گردان و منحنی، همچون گل‌ها نیز هستیم. نقوش معمولاً به‌صورت متقارن بافته می‌شود؛ اما در مواردی نیز نقوش به‌صورت نامتقارن، اما متوازن و هماهنگ هستند. نقش بته جقه با دو گل گرد که به‌صورت گردان بافته شده‌اند، یکی از رایج‌ترین نقوش موجود در شیریکی پیچ است.
جهت مشاهده اطلاعات و تصاویر بیشتر و خرید این گلیم فرش زیبا اینجا کلیک نمایید
حاشیه‌های گلیم فرش، غالباً به‌صورت زنجیره‌ای و شامل یک شکل هندسی تکرار شونده هستند، که بین دو خط موازی قرار دارند. به این نوع از نقوش، حاشیه چرخی نیز گفته می‌شود. در گل‌های قسمت متن گلیم فرش، نقوشی همچون کشمیری، موسی‌خانی، سماوری، قارا، لاله عباسی، گل کرمانی، جفت گل حشمتی، گلدانی و درختی از سایر نقوش شهرت و کاربرد بیشتری دارند. بافت گلیم فرش‌های سیرجان به شکل ترنج میانی، کمتر رایج است.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که اغلب گلیم‌های شیرکی پیچ موجود، طرحی راه راه یا شبیه محرمات دارند. به این صورت که شامل ردیف‌های عمودی یا افقی هستند که در هر ردیف، نقوش ریز سنتی وجود دارد.
جنس گلیم فرش سیرجان
تمامی گلیم فرش‌های سیرجان با استفاده از پشم مرغوب تولید می‌شوند. در برخی موارد، از کرک نیز در بافت این زیراندازهای منحصربه‌فرد استفاده می‌شود. کرک، دارای لطافت بیشتری از پشم است، چرا که نرم‌ترین قسمت پشم گوسفند است که پشم زیر گردن و بغل حیوان است.
تراکم بافت در گلیم فرش سیرجان تقریباً همانند قالی دستباف است، و به همین دلیل نیز از لحاظ وزنی، در مقایسه با جاجیم یا دیگر گلیم‌ها، سنگین‌تر است. گلیم فرش سیرجان، تنها نمونه در جهان است که به‌صورت متقارن و گره دار بافته می‌شود.
نتیجه‌گیری
گلیم فرش منطقه سیرجان یا شیریکی پیچ، یکی از زیباترین و اصیل‌ترین دست بافته‌های ایرانی است که به لحاظ ظرافت در بافت، تکنیک بافت و نقوش زیبای خود، شهرتی جهانی دارد. هنگام خرید این دست بافته زیبا، بایستی به مواردی همچون نقوش منحصربه‌فرد آن، وزن و تراکم بالا، و در نهایت جنس آن که همواره از پشم یا کرک گوسفند است، توجه کنید. فروشگاه آنلاین «فرش بوم» مرجع خرید فرش‌های دستباف در طرح، رنگ و ابعاد متنوع است، که کیفیت و اصالت محصولات خود را تضمین می‌کند. شما می‌توانید با کمک مشاوران آنلاین این فروشگاه، با هر بودجه‌ای، خرید خوبی را تجربه کنید.
