فرا رسیدن فصل بهار و آمدن نوروز در طول تاریخ همواره موضوعی جذاب برای هنرمندان بوده و نقش پررنگی در تاریخ فرهنگ و هنر ایران زمین دارد. کمتر هنری را می‌توان یافت که رد و پای خوش نقش و رنگ نوروز بر آن باقی نمانده باشد. هنر والا و اصیل قالی‌بافی ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نیست. چه بسیار نقش‌هایی است که از طبیعت بهار و نو شدن سال الهام گرفته و گره به گره بر روی تار و پود چله‌ی قالی گره خورده است. چه بسیار عشایری که با آمدن بهار دار قالی خود را خارج از سیاه پادر آوردند و آنچه بافتند همه طبیعت زیبای پیرامونشان بود. واقعیت این است که بهار و نوروز نقش مهمی را در طراحی فرش‌های اصیل ایرانی ایفا کرده‌اند؛ از این روی در اولین مقاله سال جدید مجله آنلاین فرش بوم، به بررسی این موضوع جالب خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
بهار در فرش دستبافت
نخستین نشانه‌های آمدن بهار، سبز شدن دوباره طبیعت و رویش شکوفه‌های رنگارنگ درختان است. نشانه‌هایی که نوید بخش مهم‌ترین جشن ملی ایران نوروز است. اهمیت نوروز و امیدی که رویش شکوفه‌ها بعد از زمستان سرد به انسان‌ها می‌دهد، باعث شده آن‌ها تمایل زیادی به استفاده از این نشانه‌ها در هنر و زندگی خود داشته باشند. طبیعتا فرش‌هایی که با الهام از آمدن بهار بافته می‌شوند از نظر طراحی دارای بیشترین تعداد نقوش گل‌ها و گیاهان هستند. نقشه‌های مشهور درختی نیز نمونه‌ی خوبی از قالی‌های بهاری هستند چراکه در باور‌های کهن ما درخت همواره نشان از زندگی و تجدید حیات طبیعت است.
از نظر هنر رنگرزی و ترکیب رنگ در تولید فرش‌های مرتبط با نوروز و بهار، در بیشتر موارد شاهد استفاده از رنگ‌های با لطافت و شاد و اغلب روشن هستیم که یادآور رنگ گل‌ها و شکوفه‌های تازه روییده شد بر درختان است.
فرش بهارستان
همان‌طور که از نام فرش پیدا است، بهارستان یکی از بهترین نمونه‌های با اصالتی که می‌تواند شاهدی باشد بر الهام گرفتن طراحان و قالیبافان از طبیعت بهار. این فرش باشکوه و کهن در دوره ساسانیان یعنی بیش از 1500 سال پیش بافته شده است. این قالی گرانبها که ا با الیاف‌هایی از جنس طلا، نقره و ابریشم بافته شده است. نقشه‌ی این فرش پر است از گل‌های رنگارنگ و انواع شکوفه‌های زیبا که در باغی ایرانی بافته شده‌اند. طبق روایت‌های تاریخی خسروپرویز پادشاه بزرگ ساسانی از این فرش در فصل زمستان استفاده می‌کرده چراکه برای او نشانی از بهشت و فصل بهار بوده است. صد افسوس که به دلیل سرگذشت تلخ این فرش امروز تصویری حقیقی از آن در دست نیست؛ اما قالیبافان بسیاری با توجه به توصیفاتی که از این فرش شده است نمونه‌هایی از آن را بازآفرینی کرده‌اند.
نقش هفت سین بر روی فرش
تا این قسمت متوجه شدیم که فرش‌های دستبافت با طرح‌های پر گل و رنگ‌های شاد روشن بیشتر تحت تاثیر آمدن فصل بهار و طبیعت زیبایش بافته شده و در گذر زمان تبدیل به نقشه‌هایی پر طرفدار با فروش بالا شده‌اند؛ اما گاهی اثر آمدن این فصل زیبا که با بخش مهمی از فرهنگ ایرانی گره خورده را می‌توانیم به صورت مستقیم مشاهده کنیم.
سفره هفت‌سین به عنوان مهم‌ترین عنصر جشن نوروز در فصل بهار، تا کنون منبع الهام بسیاری از طراحان فرش ایرانی بوده است. استفاده از طرح سفره هفت سین در بافت تابلو فرش‌ها رواج بیشتری نسبته به قالی‌های بزرگ پارچه دارد.
تابلو فرش با طرح نوروز
یکی از زیباترین نقشه‌های مورد استفاده در تابلوفرش‌های دستبافت ایرانی، طرح سفره هفت سین نوروزی است. نمی‌توان به راحتی یک شخص ایرانی پیدا کرد که نوروز را دوست نداشته باشد، پس برای نقش تابلو فرشی که هر روز آن را می‌بینیم چه نقشه‌ای بهتر از هفت سین که یادآور شادی و روزهای خوش برای ما هست؟ با این حال تعداد تابلوفرش‌هایی با طرح هفت‌سین، نسبت به سایر طرح‌ها کمتر بوده و بیشتر آن‌ها به صورت سفارشی و یا برای استفاده در مراسم‌ها و جشن‌ها بافته شده‌اند.
خالی از لطف نیست که بدانید یکی از منحصر به فرد‌ترین تابلو فرش‌های نقش هفت سین، طرح خود را از تابلو نقاشی معروف و ماندگار هفت سین، اثر استاد حسین شیخ گرفته است. حسین شیخ یکی از بهترین شاگردان استاد گرانمایه، کمال‌الملک بوده که تابلوهای درخشانی را از خود به یادگار گذاشته است. امروز این تابلو نقاشی ارزشمند در کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود.
قالیشویی در نوروز
حال که از عناصر مختلف فرش و نوروز سخن گفتیم، این نکته ناگفته نماند که فرا رسیدن سال جدید و نوروز طبق سنت کهن خانه تکانی همواره زمانی برای رسیدیگی و شست‌وشوی فرش‌های منزل بوده است. بیشتر ایرانی‌ها چند روز قبل از عید فرش‌های خود را جمع کرده و آن‌ها را شسته و یا خاک روبی می‌کردند. اگر فرشی نیاز به ترمیم داشته به دست رفوگر سپرده می‌شد و اگر کسی توان مالی خوبی داشت معمولا در این زمان فرش جدیدی را به محل زندگی و یا کار خود اضافه می‌کرد. این سنت همچنان در کشور ما رایج بوده که به دلیل کمبود فضای منازل امروزی معمولا این کار به قالیشویی‌ها سپرده می‌شود.
سخن پایانی
آنچه تا به اینجا گفته شد ما را بیشتر مطمعن می‌کند که موضوع نوروز و بهار در صنایع دستی ایران به ویژه در صنعت بافت فرش دستبافت اهمیت ویژه‌ای دارد؛ به طوری که بیشترین تعداد فرش‌های بافته شده کشور را می‌توان متاثر از طبیعت این فصل دانست و کمتر فصل خزان و زمستان در طراحی نقشه‌ی قالی مورد توجه نقاشان و طراحان قرار گرفته است. علاوه بر این، اِلمان‌های مختلف نوروزی نیز موضوع بسیاری از قالیچه‌ها و تابلو فرش‌ها شده است که می‌توان اقرار کرد بیشتر آن‌ها بافته‌هایی خاص و کلکسیونی هستند که حتی به صورت سفارشی و ویژه، توسط کارگاه‌های قالی‌بافی یا شخص بافنده بافته شده‌اند. به هر روی اگر نوروز و آمدن فصل نو شما را نیز علاقه‌مند به تغییر و تحول در دکوراسیون منزل و به خصوص تغییر فرش‌های منزل و یا محل کارتان کرده است، بازار آنلاین فرش بوم به عنوان یکی از معتبرترین مراجع خرید اینترنتی فرش دستبافت، تنوع بی‌نظیری را از انواع طرح و رنگ‌های بهاری فرش‌های سنتی ایرانی به مشتریان خود عرضه می‌کند. با آرزوی بهترین‌ها در سال پیش رو برای مشتریان خوب و وفادار مجله فرش‌بوم.
