همان‌طور که می‌دانید از روی طرح‌ها و نقش‌های فرش‌های دستباف می‌توان به مکان و زمان و شرایط به وجود آمدن آن فرش پی برد و اصالت آن را دقیقا بررسی نمود. طرح گل‌فرنگ نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این مقاله از مجله فرش بوم به نحوه پیدایش این طرح در فرش‌های دستباف ایرانی و معرفی انواع و ویژگی‌های آن خواهیم پرداخت.
تاریخچه پیدایش گل‌فرنگ
اگر بخواهیم تاریخچه پیدایش گل‌فرنگ را دنبال کنیم، می‌بینیم طرح گل‌فرنگ قبل از اینکه به یکی از جذاب‌ترین نقش‌های فرش‌های دستباف ایرانی تبدیل شود. در دوره صفوی و در نتیجه‌ی تبادلات اقتصادی و فرهنگی بین ایران و اروپا، این طرح زیبا و خاص وارد ایران شد و ابتدا در مینا کاری‌ها، کتاب‌آرایی‌ها و معماری سقف خانه‌ها و عمارت‌ها و حتی نقاشی زیر لاکی و رنگ روغن که مربوط به اواخر دوره زندیه بود دیده می‌شد. بعد از دوره زندیه، با ورود به در دوره قاجار به خصوصا در زمان ناصرالدین شاه، این طرح خود را روی فرش‌های دستباف ایرانی نشان داد و شهرت یافت. شهرت و محبوبیت طرح گل‌فرنگ در فرش‌ها و قالیچه‌های ایرانی تا جایی پیش رفت که حتی هدیه‌های بزرگان را نیز از بین فرش‌های آراسته شده به این طرح انتخاب می‌کردند. اگر مایل به دیدن انواع طرح گل‌فرنگ در فرش‌های ایرانی هستید، می‌توانید به موزه فرش ایران که میزبان جذاب‌ترین نمونه‌های بافته شده با این طرح است،مراجعه کنید.
نقش گل‌ها از دیرباز تا کنون در طرح‌های مختلف فرش‌های ایرانی دیده می‌شود. طراحی‌های گلدار طرفداران زیادی داشته و بعد از راه یافتن طرح گل‌فرنگ که تلفیقی شاد از گل‌های ایرانی و فرنگی و مشابه طرح کوبلن فرانسه بود، این نقشه‌ها با استقبال بی‌نظیر کشورهای اروپایی به خصوص انگلیس و فرانسه رو‌به‌رو شد به طوری که سفارشات زیادی برای این فرش‌ها از جانب این کشورها ثبت شد و باعث شد قالی‌بافان خصوصا در شهر کرمان، برای به کار بردن طرح گل‌فرنگ در فرش‌های خود راغب‌تر شوند. به طوری که بعد از آن، طرح گل‌فرنگ در قالی‌بافی مناطق جغرافیایی گوناگون ایران مثل شهرهای کرمان، فرش‌های روستایی و عشایری، سنندج، فارس، کردستان، بروجن، جیرفت، بیجار و بختیاری رایج شد. از دوران پهلوی به بعد بافت گل‌ها در طرح گل‌فرنگ به گل‌های موجود در طبیعت شبیه‌تر شد و با هنر قالی‌بافان ایرانی و اضافه کردن سایه‌های رنگی به این گل‌ها، زیبایی این طرح دوچندان شد.
ویژگی های طرح گل فرنگ
گل‌فرنگ را به نام‌های دیگری چون گل رز، گل ژرسه و یا گل کوبلنی نیز می‌شناسند. این گل‌ها با الهام از طبیعت و البته هنر غرب شهرت یافت و در فرش‌های دستباف شهرهای کردستان و چهارمحال بختیاری بیشتر دیده می‌شود و جالب است بدانید در عین شباهت طرح قالی‌های گل‌فرنگ بختیاری و کردستان، تفاوت‌ها آن‌ها در نوع مواد اولیه، روش رنگ‌رزی، بافت و تاثیر طراحی از کشور غربی، موجب شده است که فرش‌های آن‌ها از نظر آداب و سنن مستقل از یکدیگر شناخته شوند.
طرح‌های مختلف گل‌فرنگ
در پیشینه اسلامی ما آمده است که گل سرخ یا گل محمدی از عرق جبین حضرت محمد(ص) روییده است و نام‌گذاری آن به نام گل محمدی نیز به همین علت می‌باشد. طرح گل‌فرنگ، گل سرخ شکفته و زیبایی را نشان می‌دهد که با برگ‌هایی سبز که برگ‌فرنگ گفته می‌شوند احاطه شده است. قالی‌بافان گاهی دسته‌ای از این گل زیبا را در ترنج فرش قرار می‌دهند و آن را گل‌فرنگ ترنجی می‌نامند و گاه این گل را تنها در قاب‌های بیضی شکل قرار داده و تکرارش می‌کنند و نقش خشتی از گل‌فرنگ را ابداع می‌کنند. خلاصه نوآوری قالی‌بافان ایرانی خصوصا فرش‌بافان بختیاری در این زمینه شهره عام و خاص است. در اینجا به معرفی انواع طرح‌های گل‌فرنگ می‌پردازیم:
گل‌فرنگ مستوفی
طرح مستوفی از نمونه‌های طرح گل‌فرنگ است که آن را بیشتر در قالی‌های بیجار و اراک و تبریز خواهید دید. نمونه بیجاری آن به خاطر نقش خاص شکوفه‌های مستوفی از شهرت بیشتری برخوردار است. اولین بار واژه مستوفی را شاهان قاجار به واسطه‌ها، طرفداران سنت، منشی‌ها و کارگزاران خود لقب دادند.
گل‌فرنگ گل و بلبل
هرگاه در میان قالی‌های با طرح گل‌فرنگ، نقش دو بلبل را نشسته و ایستاده بر روی گل‌ها یافتید، بدانید نقشه این فرش را با بیجار تلفیق کرده‌اند تا گل‌فرنگِ گل و بلبل را رقم بزنند. قالی‌بافان اصفهانی بیشتر از سایر دیگر قالی‌بافان کشور، از این نقش در فرش‌های طرح گل‌فرنگ خود استفاده می‌کنند.
گل فرنگ گل‌پتویی بختیاری
در روستای فرادنبه که از توابع بروجن می‌باشد قالی‌های طرح گل‌فرنگ را با گل‌های بسیار درشت شبیه به گل‌های پتو می‌بافند به همین علت در بازار تهران و همچنین بازار بروجن این طرح به طرح گل‌فرنگ گل‌پتونی شهرت دارد. جنس تار و پود آن پشمی است که با دست ریسیده شده و بسیار لطیف و سبک است.
گل‌فرنگ لچک و ترنج
این طرح از گل‌فرنگ بسیار شبیه به فرش‌های ترنج دار است؛ به این صورت است که ترنج آن به شکل دسته گلی قرمز از گل‌فرنگ در میان تشتی بیضی شکل قرار دارد که گاهی ترنج آن به شکل دسته گلی قرمز رنگ در گلدان در مرکز آن بیضی خوش بافت خود نمایی می کند.
گل‌فرنگ میرزا علی
در این طرح دسته گل‌های سه تایی از گل‌فرنگ در قاب های معمولا بیضی شکل در زمینه فرش تکرار می‌شوند. این طرح از گل‌فرنگ بیشتر در شهر سنندج بافته می‌شود که عمده الهام خود را از طرح‌های فرانسوی می‌گیرند.
گل‌فرنگ دسته گلی
ترنج در این طرح در وسط قرار دارد و گل‌فرنگ‌ها به شکل دسته گل یا گلدان‌هایی پر از گل در چهار لچک اطراف فرش، چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. زمینه در این طرح ممکن است لوزی شکل باشد.
همان‌طور که در این مقاله از مجله فرش بوم به آن اشاره شد، طرح گل‌فرنگ به خوبی نشان داد که چطور می‌توان با استفاده از فرهنگ و هنر کشورهای دیگر و ترکیب آن با هنر ایرانی به اغنای هنر کشور عزیزمان ایران پرداخت. فرش‌های گل‌فرنگ با الهام از طرح‌های اروپایی و تلفیق آن با پیشینه تاریخی، اسلامی و طبیعی کشورمان بافته می‌شوند که در داخل و خارج از کشور طرفداران خاص خود را دارند.
برای مشاهده و خرید فرش دستباف طرح گل‌فرنگ لطفا اینجا کلیک کنید.
