فرش دستباف ایرانی به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی و هنری ایران، از زمان‌های قدیم تا به امروز، جایگاه ویژه‌ای در دنیای هنر و صنایع دستی داشته‌است. یکی از جذابیت‌های بی‌پایان فرش ایرانی، آرایه‌های زیبا و منحصر به فرد آن است. آرایه‌ها در فرش دستباف ایرانی نشان‌دهنده سلیقه، تاریخ، فرهنگ و هنر مردم این سرزمین است و هر کدام از این آرایه‌ها، دارای داستان و معنای خاص خود هستند. در این مقاله، به بررسی آرایه‌های متداول در فرش دستباف ایرانی، نحوه تشخیص و شناخت آن‌ها، و اهمیت آرایه‌ها در ارزش‌گذاری و انتخاب یک فرش ایرانی با کیفیت می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا در جاده‌ای خوشایند به دنیای زیبای آرایه‌های فرش ایرانی سفر کنیم.
جهت مشاهده اطلاعات و خرید این جفت شش متری دستبافت ساروق افشان کرم اینجا کلیک کنید
رایج‌ترین آرایه‌های فرش ایرانی کدامند؟
طرح و نقش‌های شبکه‌ای قالی‌های ایرانی دارای معانی خاصی هستند و قرار گرفتن آن‌ها در آرایشی مشخص در کنار یکدیگر، تقارن، ضرباهنگ و زیر و بم خاصی را در فرش به‌وجود می‌آورد. به این ترکیب بندی آرایه گفته می‌شود و انواع مختلفی دارد که در ادامه با هریک آن‌ها بیشتر آشنا می‌شویم.
آرایه نیلوفر آبی
در میان آرایه‌های فرش ایرانی، نیلوفر آبی از همه قدیمی‌تر بوده و قابلیت انطباق آن با شرایط مختلف بیشتر از بقیه آرایه‌هاست. از دیرباز، نیلوفر آبی نماد حاصل‌خیزی و آرزوی مستمر مردمان آسیا بوده‌است. در نقش‌پردازی‌های دوره هخامنشی این گل، هم به صورت نیمرخ و هم تمام رخ در طراحی‌ها به کار می‌رفته‌است.
از آنجا که تصویر گل نیلوفر آّبی، بسیار غنی و پیچیده است، تحت تاثیر محیط اطراف خود قرار می‌گرفته و ذوق و سلیقه و نگرش تزیینی هنرهای مختلف مناطق گوناگون در آن انعکاس یافته‌است. در قالی‌های دستباف شمال غربی ایران، تصویر گل نیلوفر آبی، درهم فشرده، معماری منش و کمی خشک و بی‌طراوت است. اما مکتب فرش تبریز، برخی از ویژگی‌های این گل را با ظرافت هنرهای درباری درهم می‌آمیزد و صورت‌های فوق‌العاده زیبایی از آن می‌سازد.
قالیبافان مکتب هرات، به این گل‌ها جلوه تجملی و زیبایی و ظرافت بخشیدند، گلبرگ‌ها به‌نرمی و طنازی خمیده می‌شوند تا به نقاطی تیز و نازک منتهی گردند.
قالی‌های ابریشمی کاشان تصویر متفاوتی را از گل نیلوفر آبی ارائه کرده‌اند. تصویری محکم و گوهرگون و درهم فشرده که نمایانگر قالی‌های کاشان است.
از آنجا که نیلوفر آبی آرایه‌ای است که قابلیت انطباق با طرح‌های مختلف را دارد، به اشکال گوناگونی در فرش‌های دستباف به کار می‌رود. به عنوان مثال، ممکن است سر یک شیر درنده در قلب آن پنهان شود که مفهومی انتزاعی است اما از نظر هنری زیبا و تحسین برانگیز است.
آرایه گل‌های شاه عباسی
گل‌های شاه‌عباسی که از سده دهم هجری در آثار هنری ایرانیان به تصویر کشیده می‌شدند و یکی از آرایه‌های قالی‌های شرق ایران است، شامل اشکال گوناگون برگ‌های قاشقی شکل است که گاهی برگ‌هایش به‌هم پیوسته، شکسته و خمیده است. این آرایه، هنرمندانه و خلاقانه است و اشکال مختلف نیلوفر آبی یا گل صدتومانی هم در این آرایه، نقش طرح مرکزی را به‌عهده می‌گیرند.
لبه‌های این آرایه، به شکل شرابه‌دار ساخته می‌شود که نه‌تنها باعث افزایش خاصیت تزیینی ذاتی آن‌ها می‌شود، بلکه قابلیت تطبیق آن‌ها با موقعیتشان در طرح را بالا می‌برد.
آرایه برگ مو
آرایه برگ مو هم طرح بسیار مطلوبی برای فرش می‌سازد. پره‌های عمیق این فرش به‌راحتی با رنگ پس‌زمینه همخوانی پیدا می‌کند و این امکان را فراهم می‌کند که بدون ترکیب‌بندی پیچیده انقطاعی در یک مقیاس بزرگ به‌کار بیاید.
آرایه برگ اسلیمی نیزه‌ای
برگ اسلیمی نوک تیز نیزه‌ای یکی از آرایه‌های فرش ایرانی است که در نیمه‌های سده دهم هجری نقش مهمی پیدا کرد.
این نقش در قالی‌های شمال غربی یا شرق ایران تنها به صورت مبهم یا ناقص ظاهر می‌شود، اما در قالی‌های دستباف کاشان، یزد و اصفهان عنصر مهمی به حساب می‌آید.
برگ‌های اسلیمی در هم فشرده و ضخیم هستند، در نوک آن‌ها اندکی خمیدگی وجود دارد و تمام کنگره‌ها زاویه تندی دارند. طراحان قالی ایرانی، از طرح گلدانی برگ اسلیمی استفاده زیادی می‌کنند، اما معمولا این طرح را به شکل منقطع و بریده بریده به کار می‌برند یا با گردش آن، خمشی با شکوه به این طرح می بخشند.
آرایه شکوفه‌های اسلیمی
یکی از زیباترین آرایه‌ها در خزانه نگاره نقاشان، شکوفه اسلیمی یا غنچه گل سوسن است. شکوفه اسلیمی از یک غنچه گوشتی ضخیم تشکیل شده‌است که دنباله‌ای گرد در یک طرف ساقه به آن می‌پیوندد. غنچه رو به سوی دو شاخه غیر متساوی دارد که شاخه بلند و شاخه کوتاه دارای نوعی تناسب هستند.
دو نوع عمده از این نقش وجود دارد: یکی از آن‌ها با خطوط محیطی ساده‌ای رسم شده‌است اما غالباً ساختار درونی پیچیده‌ای دارد و دیگری، با دمبرگ‌های پیوسته و با انواع دیگری از شاخ و برگ‌های تزیینی آراسته شده‌است.
شکوفه‌های اسلیمی به زیباترین شکل ممکن در انتهای مارپیچ‌ها قرار می‌گیرند و شبیه یک فشفشه منفجر شده، زیبا و دل انگیزند.
طراحان قالی‌های دستباف، در طرح‌های گلدانی نیز از شکوفه‌های اسلیمی استفاده می‌کنند. این شکوفه‌ها توپر، شیپوری شکل و غیرقابل انعطاف هستند، گاهی سر آن‌ها به هم نزدیک است و گاهی دهانه آن‌ها خیلی از هم باز می‌شود. بدنه شکوفه تقریباً همیشه نسبتا دراز است.
آرایه نگاره‌های ابری
نگاره‌های ابری یکی از جالب‌ترین ارایه‌ها در بافت قالی‌های ایرانی است که به قرن دهم هجری برمی‌گردد. این نقش دشوار، یکی از نقوش وارداتی است که در سده نهم هجری از چین وارد ایران شد.
نقش نگاره‌های ابری ابتدا بر روی سفالینه ها و پارچه ها به کار می‌رفت، اما ایرانیان از آن در طرح‌های فرش دستباف استفاده کردند. در نگاره‌های ابری، نقوش تکه نوارهای کوچکی هستند که خم مسطح یا کوتاهی دارند.
حرف آخر
با توجه به محتوای این مقاله، می‌توان نتیجه گرفت که آرایه‌های فرش ایرانی نه تنها زیبا و منحصر به فردند، بلکه نمایانگر هنر، فرهنگ و تاریخ ایران هستند. انتخاب یک فرش با آرایه‌ای که مورد پسندتان است، علاوه بر زیبایی، می‌تواند به خریدار کمک کند تا یک اثر هنری اصیل و ارزشمند را به خود اختصاص دهد. در نهایت، آشنایی با آرایه‌های معروف در فرش ایرانی می‌تواند به خریداران کمک کند تا در خرید یک فرش با آرایه دلخواهشان مطمئن‌تر عمل کنند.
وب سایت فرش بوم، به‌عنوان یکی از بهترین مراجع خرید فرش دستباف، خدمات و مشاوره‌‌های ارزشمندی را در زمینه فرش دستباف در اختیار مشتریان قرار می‌دهد. با مراجعه به وب‌سایت می‌توانید از کارشناسان خبره آن‌ها راهنمایی‌های لازم را دریافت نمایید.
