هر ایرانی حتما تا به امروز برای یک بار هم که شده باشد، نام شاه عباس را شنیده است. از کاروانسرا گرفت تا استکان و قوری، همه و همه یکی از نوع شاه عباسی هم دارد. اما ما در این قسمت از مجله فرش بوم، به سراغ طرح گل شاه عباسی خواهیم رفت. نقشی که تنها نشان از یک گل حقیقی نیست و ریشه در تاریخ و اسطوره ایرانی دارد. بی‌شک شاه عباسی، گل سر سبد تمام نقوشِ گلداری است که در فرش‌های ایرانی طراحی شده‌اند. از این نظر که این نقش یکی از مهم‌ترین آرایه‌های تزئینی هنرهای مختلفی از جمله قالی بافی هست، چند دقیقه از وقت خود را برای شناخت آن به ما بدهید؛ پس اگر با فرش بوم همراه شدید، پیش از هر چیزی زمان شناخت خود شخص شاه عباس است!
شاه عباس چه کسی بود؟
عباس نام پنجمین پادشاه از سلسله بزرگ و مسلمان صفوی بود که اقداماتش موجب ماندگاری ابدی نام او در تاریخ سرزمینمان شد. او، هرچند 41 سال بیشتر حکومت نکرد اما در این دوران چنان جنگاوری‌های پیروزمندانه‌ای داشت و از حاصل آن برای توسعه و آبادانی بهره برد که به او لقب کبیر را دادند. یکی از این اقدامات تاسیس کارگاه‌های قالی‌بافی و توسعه این هنر اصیل بود.
تصمیم گیری‌های شاه عباس صفوی تاثیر شگفتی در جهت دهی تاریخ هنر ایران به ویژه در زمینه فرش‌های دستبافت داشت. عصری که بنا به باور کارشناس زمان متداول شدن استفاده از نقش گلی شد که آن را امروز با نام شاه عباسی می‌شناسیم. موضوع فرش در دوران صفوی چنان پر اهمیت است که بارها در مقالات مختلف مرجع آنلاین فروش فرش‌ها دستبافتِ فرش بوم به آن اشاره کرده‌ایم. اگر علاقه مند به شناخت بیشتر عصر باشکوه قالی‌بافی در ایران هستید، خواندن مقالات زیر به شما پیشنهاد می‌شود.
لینک به مقاله: مناطق بافت فرش در ایران دوره صفوی
ویژگی گل‌های شاه عباسی
در هنر ایرانی همنشینی همیشگی بین گل شاه عباسی با خطوط ختایی وجود دارد؛ هرچند تعداد فراوانی از ترکیب بندی گل شاه عباسی با نقوش اسلیمی نیز دیده می‌شود اما این نقوش ختایی است که این گل‌ها را در پیچ و خم خود به یکدیگر متصل کرده و به آن‌ها معنا می‌بخشد. این گل‌ها در دو قالب بیضی و دایره به اجزاء کاملا متقارن طراحی می‌شود. رعایت اصل تقارن به هنگام نقاشی کردن این گل دور از انتظار نیست؛ چراکه این ویژگی از گذشته‌های بسیار دور در هنر و معماری ایران رواج داشته و باتجه به قدمت باستانی طرح اولیه این گل بدیهی است که آن را به صورت متقارن طراحی کنند. این نکته را در نظر داشته باشید که علاوه بر اشکال، رنگ‌ها نیز به صورت قرینه به کار می‌روند. گل عناب، گل انار و نیلوفر آبی (لوتوس) که از دیرباز در باور انسان‌ها به عنوان گل‌های مقدس شناخته شده می‌توانند منبع الهام طراحی گل شاه عباسی باشند. گفتنی است در برخی مناطق گل شاه عباسی را با نام پنجه پلنگی نیز می‌شناسند.
طراحی گل شاه عباسی
طراحی گل شاه عباسی کار چندان مشکلی نیست. برای شروع تنها به دو نیم دایره موزن، که یکی در دل دیگری ترسیم شده را بر رو کاغذ بیاورید. سپس با رسم شعاع و ایجاد دو ربع دایره، نیم دایره بزرگ را به شش قسمت مساوی مطابق عکس زیر تقسیم کرده و با اتصال نقاط مربوط شکل اولیه یک گل شاه عباسی پدید می‌آید. هر گل شاه عباسی از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده‌اند که بایستی طبق اصول و تناسبات مشخص طراحی شوند. مرکز گل، آیینه گل، گلبرگ‌ها و چاک‌ها از قسمت‌های تشکیل دهنده این نقش هستند.
شاید طراحی اولیه به نظر تنها اتصال قسمت‌های محتلف از نیم دایره‌ها باشد که به آسانی قابل انجام است؛ اما قسمت اصلی ماجرا مرحله بعد آن است! خلاقیت و نوآوری در خلق شکل جدید از اجزاء تشکیل دهنده همانند گلبرگ‌ها و مهارت نقاشی کردن آن‌ها است که باعث بوجود آمدن گل‌های شاه عباسی مختلف شده و می‌توان زیبایی انواع آن‌ها را در فرش‌های دستباف با یکدیگر مقایسه کرد.
نقش گل شاه عباسی در فرش ایرانی
در مقدمه نیز اشاره کردیم که گل شاه عباسی را می‌توان مهم‌ترین آرایه زینتی در طراحی نقشه‌ی فرش‌های دستبافی دانست که تبدیل به انتخاب اول بسیاری از ایرانیان برای خرید شده است. این موضوع احتمالا دلیل تنوع زیاد فرش‌هایی است که اساس طراحی آن بر پایه این گل قرار دارد. شاه عباسی لچک ترنج، طرح دار، تصرفی و… نام‌هایی آشناتر از این سبک فرش است که در ادامه 2 مورد از آن‌ها را به اختصار معرفی می‌کنیم.
افشان شاه عباسی: به طور کلی اصطلاح افشان به فرش‌ها اختصاص دارد؛ اما یکی از تفاوت‌های فرش افشانی که گل‌های شاه عباسی در خود دارد در این است که ترکیب بندی این گل‌ها بیشر مواقع با نقوش ختایی انجام می‌شود نه اسلیمی؛ بسیاری بر این باورند این ترکیب بندی الهام گرفته شده از نقوش طراحی شده بر روی کاشی‌کاری‌های سردر ورودی مسجد گوهرشاد در مشهد بوده که دقیقا به این شکل است.
شاه عباسی مشهد: گل‌های شاه عباسی به کار رفت در فرش‌های بافت شهر مشهد دارای تفاوت‌های ظاهری ویژه‌ای است که آن را متمایز از دیگر گل‌های شاه عباسی می‌کند. جالب است بدانید تقریبا تمام فرش‌های پهن شده در حرم امام رضا (ع)، دارای بندهای ختایی مزین شده با گل شاه عباسی ویژه مشهد است.
از آنجایی که علاقه جمعی ایرانیان به خرید فرش‌هایی مزین شده به این گل همواره بسیار زیاد بوده است؛ در مقاله‌ای دیگر به بررسی مفصل این نوع فرش پرداختیم. اگر شما هم در این گروه قرار دارید پس خواندن مقاله زیر برای یک خرید آگاهانه به شما توصیه می‌شود.
لینک به مقاله: ویژگی‌های فرش شاه عباسی
سخن آخر
گل پُر پَر، گل اناری یا گل شاه عباسی، دیگر تفاوتی ندارد که کدام نام را بشنوید؛ پس از خواندن این مقاله، دیگر خوب می‌دانید که هر سه، نام‌هایی برای شناسایی یکی از نقش‌های با اصالتی است که ردپای آن را در بیشتر هنرهای ایرانی می‌بینید. صنعت نساجی، چرم دوزی، کاشی‌کاری معرق و منبت چوب و… تنها نام چند صنایع دستی است که استفاده از این گل در آن رایج است؛ اما شاید هیچ کدام به اندازه قالی‌بافی باعث شهرت این نقش نشده باشند؛ زیرا فرش دستبافت ایرانی به عنوان یک اثر هنری وکالای ارزشمند نزد جهانیان دارای مقام و جایگاهی ممتاز بوده و رقیبی برای آن وجود ندارد. اگر شما نیز به دنبال یک فرش بی‌رقیب برای زینت بخشیدن به فضای داخلی منزلتان هستید، به هیچ عنوان قالیهای با کیفیت شاه عباسی سایت تخصصی فروش فرش و مرجع آنلاین فرش بوم را از دست ندهید.
|
مشاهده فرش‌های دارای طرح شاه عباسی از بازار بزرگ فرش دستباف فرش بوم
|
