خاک هنر پرور ایران، محل رشد بسیار هنرمندانی است که هرکدام صاحبِ سبکِ مخصوص خود بوده‌اند و برای خلق دوباره آثاری منحصر به فرد شبیه به آن‌ها، به قول شیخ عجل، سعدی شیرازی:
صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را تا دگر مادر گیتی چو او فرزند بزاید
هرچند داشتن آثارشان موجب فخر و مباهات است، اما معمولا راز و رمز هنرشان کمتر به رشته تحریر درآمده است. این موضوع باعث می‌شود با گذشت زمان بسیار از فنون هنری و یا انواع سبک‌ها به دست فراموشی سپرده شده و نسل‌های آینده از آن بی نصیب بمانند.
هرچند به تعداد کمتر، اما بوده‌اند کسانی که دانسته‌های خود را نگاشته‌اند. نوشته‌هایی که امروز همانند یک اثر هنری، بسیار ارزشمند بوده و می‌تواند اطلاعات مهمی را به نسل‌های هنرمند بعد انتقال دهد. این بار در این مقاله از مجله‌ی فرش بوم، می‌خواهیم به سراغ چنین هنرمندانی برویم. آن‌هایی که دانش فرش خود را کتاب کردند تا برای ما و بعد از ما به یادگار بماند.
معرفی کتاب با موضوع فرش
همان‌طور که از مقدمه مشخص شد، در این بخش کتاب‌های هنرمندان به نام و مشهور ایرانی را به شما معرفی می‌کنیم که تنها به به خلق فرش بسنده نکردند و با گرفتن قلم در دست و تحمل رنج مسیر، هنر و دانش خود را جاودانه ساختند. کتابهایی که در این نوشتار معرفی شده‌اند، بدون هیچ ترتیب خاصی به منظور آشنایی خوانندگان آورده شده است؛ طبیعتا کتاب‌های بسیاری دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که در این مقاله نگاشته نشده است.
1 فرش دستباف، هویت ناشناخته
خانم شیرین صوراسرافیل، فارغ التحصیل رشته نساجی و رنگرزی از دانشگاه امیرکبیر، نویسنده این کتاب ارزشمند هستند که توسط خانم سپیده طراوتی از زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شده است. خانم صوراسرافیل پژوهش‌های بسیاری در زمینه فرایند رنگرزی طبیعی بر روی پشم انجام داده و حاصل هنر و دانشی را که کسب کرده‌اند با قلم خوب خود برای ما به یادگار گذاشته‌اند. فرش دستباف، هویت ناشناخته، تنها اثر ایشان نبوده و کتاب‌های بسیاری در زمینه قالیبافی مناطق مختلف ایرانی توسط ایشان نوشته شده است که در ادامه اسامی تعدادی از آن‌ها ذکر می‌شود:
- فرش ایران؛ سیری در مراحل تکمیلی فرش
- بر کویرهای سبز جنوب: فرش خراسان
- کتاب از آبی آسمان و سرخی دشت: فرش چهارمحال و بختیاری
- فرش‌های کردی
- طراحان بزرگ فرش ایران: سیری در مراحل تحول طراحی فرش
2 بهارستان: دریچه‌ای به قالی ایران
بهارستان کتابی است که به نقل از نویسنده آن، از سه سال تجارت و کسب درآمد برای نگارشش چشم پوشی شده است. مهندس غلامعلی ملول، نویسنده، خیر و یک عاشق به هنر ایرانی، این کتاب ارزشمند را نگاشته است. کتابی به حق کامل و جامع که تمام سوالات را در زمینه فرش می‌تواند پاسخ دهد. این کتاب دارای 3 فصل اصلی با موضوعات: تاریخچه قالیبافی، هنر قالیبافی و صنعت قالیبافی می‌باشد. این کتاب خوشبختانه به صورت الکترونیکی نیز برای خوانش در دسترس است.
آدرس سایت کتاب بهارستان baharestanbook.com
قبل از این، مقاله‌ای با نام معرفی گالری فرش غلامعلی ملول، در مجله‌ی دانستنی‌های فرش بوم منتشر شد که به معرفی گالری فرش شخصی این نویسنده پرداخته است که بدون شک خوانش آن خالی از لطف نبوده و ما را بیشتر با سلیقه این هنرمند گرامی آشنا می‌سازد.
لینک به مقاله: معرفی گالری فرش غلامعلی ملول
3 فرش ایران
ممکن است کتاب‌های زیادی با عنوان فرش ایران وجود داشته باشد؛ اما منظور ما کتابی است از یک مجموعه‌ی نفیس به نام (( از ایران چه می‌دانیم؟)). این مجموعه به صورت ویژه اختصاص یافته به معرفی فرهنگ و هنر ایران زمین که هشتمین نوشتار آن به موضوع قالی و قالیبافی در این سرزمین می‌پردازد. این کتاب در سال 1380 توسط استاد فضل‌الله حشمتی‌رضوی در 9 فصل نوشته شده است. آخرین فصل این کتاب به معرفی هنرمندان فرش ایرانی پرداخته است که نشان از قدرشناسی نویسنده دارد.
4 پژوهشی در فرش ایران
این کتاب اثری است از استاد تورج ژوله که سال‌ها مدرس ارزشمندترین صنایع دستی ایران، فرش دستباف بوده است. نویسنده دانش فرش ایران را به هفت گروه مختلف از جمله تاریخچه و پیشینه، مبانی رنگ در طراحی، جایگاه جغرافیا در فرش شناسی، تاثیرات تحولات اجتماعی و سیاسی بر فرش، سبک شناسی و… تقسیم کرده است. کتاب (( راهنمای ساده و مصور قالی ایران)) از دیگر آثار قابل توجه آقای ژوله می‌باشد.
5 رنگ آميزی نقشه فرش ايرانی
یکی از کتاب‌های بسیار جالب در حوزه فرش دستبافت ایرانی که به صورت تخصصی به بررسی موضوع رنگ و رنگ شناسی پرداخته، همین کتاب است. این کتاب نه تنها برای قالیبافان بلکه برای همه علاقه‌مندان به موضوع رنگ می‌تواند جالب باشد. نگارش این کتاب بر عهده آقایان لطف الله شکری و محمد رضا قاآنی بوده است. علاوه بر موضوع رنگ این کتاب منبع خوبی برای تحقیق راجع به تاریخچه نقاشی نقشه فرش نیز می‌باشد.
6 فرهنگ فرش دستباف
هر آنچه برای دانستن از صنعت فرش می‌خواهید بدانید در این کتاب یکجا گردآوری شده است؛ هرچند موضوع اصلی آن فرش در فرهنگ اقوام است. این دانش و اطلاعات نه تنها راجع به فرش ایران بلکه راجع به این اثر در سایر کشورهایی چون آمریکا، آفریق و آسیای میانه نیز نوشته شده است، از همین نظر می‌تواند منبع تحقیقاتی بسیار مناسبی برای پژوهشگران در حوزه‌های مختلف قالیبافی، نساجی، طراحی و حتی تجرات فرش باشد. زحمت نگارش این کتاب بر دوش دکتر سيد جلال الدين بصام بوده و در نهایت سال 1392 به صورت دو زبانه برای استفاده عموم به چاپ رسیده است.
سخن پایانی
هنگامی که چنین کتابهایی نگاشته می‌شوند، اهمیت مسئله تنها خلق یک اثر و اضافه شدن یک کتاب به میلیون‌ها کتاب جهان نیست. این نوشته‌ها، راز و رمز ساله‌ها عشق به هنر نیاکان ما بوده که بایستی به این وسیله حفظ شوند. چه بسیار کتابهایی که به زبان‌های مختلف خارجی نوشته شده و حتی ترجمه‌ای از آن به زبان فارسی وجود ندارد. به امید آنکه بیش از این کتابهایی با موضوع فرش‌های دستبافت ایرانی به رشته تحریر در بیاید و این نوشتار موجب آگاهی خوانندگان خردمند مجله فرش بوم نسبت به اهمیت این موضوع بشود.
نوشته: مریم مصطفوی
