دیده شدن فرش‌های دستبافت و نفیس ایرانی در هر گوشه و کنار جهان موضوع تازه‌ای نیست. فلات ایران به عنوان یکی از کهن‌ترین مراکز بافت فرش و انواع دیگر زیراندازها نظیر گبه، گلیم، جاجیم و غیره شناخته می‌شود. در طول تاریخ نیز، ذوق و هنر ایرانی در طراحی و رنگ‌آمیزی فرش‌ها و از طرفی کیفیت مواد اولیه و مهارت بافندگی که ایرانیان داشتند، تولیدات آن‌ها را در طی سال‌ها بی‌رقیب و بی‌همتا می‌کرد؛ اینها همه دلایلی بوند که هرکسی را شیفته‌ی به دست آوردن یک فرش دستبافت ایرانی می‌کرد. بسیار نمایندگانی به ایران سفر می‌کردند تا بتوانند قالی ایرانی را با خود برای پادشاه و سفیر و وزیر ببرند. شهرهایی همچون تبریز، اصفهان، کرمان و… مقاصد مهمی برای تاجران و سرمایه گزاران فرش شده بود. این گونه فرش ایرانی دیگر فقط برای سرزمین خود نبود و به دلیل بهای گران و ارزش والا، آن را می‌شد در کاخ پادشاهان، منازل ثروتمندان و حتی مکان‌های مذهبی مهم دیگر سرزمین‌ها نیز پیدا کرد. برای مثال یکی از این مهم‌ترین مکان‌های مذهبی که فرش ایرانی سر از آنجا درآورده، دولت شهر مقدس واتیکان، مرکز کلیسای کاتولیک جهان و محل اقامت رهبر مسیحیان در کشور ایتالیا است. در این مقاله با مجله فرش بوم همراه شوید تا بدانیم چرا و چگونه فرش ایرانی به واتیکان راه پیدا کرده است.
پایان زندگی یک پاپ
شاید عجیب به نظر برسد اما زمان مرگ پاپ اعظم، زمان به نمایش درآمدن یک فرش نفیس ایرانی است!. بگذارید نخست بدانیم دقیقا پاپ اعظم کیست؟ کوچک‌ترین کشور دنیا یا دولت شهر واتیکان محلی است که مقدس‌ترین کلیساهای جهان و از آن مهم‌تر مکان اقامت و زندگی بزرگترین رهبر مسیحیان کاتولیک جهان یا همان پاپ اعظم در آن قرار گرفته است. هر پاپ موظف است تا پایان عمر خود در واتیکان بماند و پس از مرگ طبق سنتی کهن و مراسم‌های آیینی که معمولا 9 روز به طول می‌انجاند، دفن شود. در طی این 9 روز مسیحیان بسیاری از سراسر جهان برای وداع آخر با رهبر دینی خود به این شهر سفر می‌کنند، به همین دلیل معمولا پاپ برای چند روز در تابوت خود قرار گرفته و در معرض دید عموم به منظور خداحافظی قرار می‌گیرد و اینجا، دقیقا همان زمانی است که نقش فرش ایرانی آغاز می‌شود.
حدود 600 سال است که طبق یک سنت نانوشته که سخت می‌توان نخستین علت آن را دانست، در مراسم‌های خاکسپاری پاپ‌های واتیکان از فرش‌های ایرانی استفاده می‌شوند. در تمام این سال‌ها تابوت پاپ اعظم بر روی یک فرش ایرانی گسترده شده ایرانی قرار می‌گیرد. فرشی که دیگر به عنوان یک نماد مهم و جدا نشدنی از مراسم تودیع پاپ‌ها شناخته می‌شود. معمولا در طی مراسم تنها از یک فرش ثابت استفاده نشده و آن را تغییر می‌دهند.
در ادامه نگاهی خواهیم داشت به فرش‌های مورد استفاده در مراسم‌های چندی از رهبران مسیحی واتیکان و در نهایت دو رهبر پیشین و فرش استفاده شده در مراسمشان را معرفی خواهیم کرد.
پاپ ژان پل اول
مشخصات فرش: قالی کرمان
تاریخ مراسم: سال 1978 میلادی
پاپ ژان پل دوم
مشخصات فرش: قالی دستبافت تبریز
تاریخ مراسم: سال 2011 میلادی
پاپ بندیکت شانزدهم
مشخصات فرش: قالی سلطان آباد (قالی محلات)
تاریخ مراسم: سال 2023 میلادی
پاپ بندیکت شانزدهم نخستین رهبر جامعه مسیحیان جهان بود که بعد از 8 سال حکمرانی در واتیکان، به خواست خود از فعالیت کناره‌گیری و نامه استعفای خود را امضا کرد. این پاپ در سن 95 سالگی در گذشت و مراسم ویژه خاکسپاری او نیز همانند پاپ‌های پیش از خود با حضور چشمگیر یک فرش ایرانی برگزار شد. سرمایه گزاری شرکت‌های بزرگی همچون زیگلر در شهرهای ایران نظیر اراک، باعث شد ارزشمندترین صنعت دستی ایران یعن فرش و قالی، سر از کشور‌های اروپایی در بیاورد. فرش مورد استفاده در مراسم پاپ بندیکت، نمونه‌ای از یک قالی سلطان‌آبادی است که سال‌ها پیش نمونه آن در شهرهایی همچون اراک بافته و توسط شرکت‌های مختلف از جمله زیگلر به اروپا صادر می‌شد. همان‌‍‌طور که در عکس‌ها نیز می‌توان دید، رنگ‌های به کار رفته در این فرش بیشتر گرم و تیره هستند که در سنت قالیبافی ایرانی رایج است. حاشیه‌های فرعی و متن اصلی فرش به رنگ صورمه‌ای و حاشیه اصلی و لچک‌ها به رنگ همیشه محبوب لاکی بافته شده است.
پاپ فرانسیس
مشخصات فرش: قالی هریس
تاریخ مراسم: سال 2025 میلادی
در این قسمت از مجله فرش، در نهایت نوبت به مراسم خاکسپاری آخرین پاپ پیروان حضرت مسیح در جهان، آقای فرانسیس می‌رسد. او که یکی از تابو شکن‌ترین پاپ‌های تاریخ مسیحیت بود، بسیاری از سنت‌های دیرینه که شاید دیگر مورد پذیرش نسل امروزی نبود را جدی نگرفت و انعطاف بیشتری نسبت به خواسته‌های نوین مردم نشان داد؛ اما همچنان برای او نیز در واتیکان فرش دستبافت نفیس ایرانی گسترده شده، طبق همان سنت نانوشته‌‌ای که پیش‌تر از آن سخن گفتیم. فرشی که تابوت پاپ فرانسیس بر روی آن قرار گرفت، نمونه‌ای زیبا از طرح مشهور هریس ایرانی است. گفته شده است این فرش بیش از 100 سال پیش در شهر ملایر با ابعاد 7*5 متر بافته شده است. این فرش نمونه‌ی دومی نداشته و به صورت اختصاصی برای واتیکان بافته شده است.
سخن پایانی
با خوانش این مقاله متوجه شدیم که برای حدود 600 سال فرش ایرانی جایگاه ویژه‌ای در اجرای مراسم تودیع پاپ‌های اعظم واتیکان پیدا کرده است؛ اما سوال مهمی ک پیش می‌آید این است که چه طور هنر قالیبافی ایرانی با المان‌های متفاوت از باورها و هنر مسیحی، تبدیل به یکی از عناصر مهم‌ترین مراسم مسیحیان جهان شده است؟ طوری که تابوت و پیکر بی‌جان رهبر مسیحیان نه بر روی بهترین سنگ و سرامیک‌های ایتالیایی بلکه بر روی دشتی پر از نقش گل ایرانی قرار داده می‌شود.
شاید پاسخ دادن به این سوال آنچنان هم دشوار نباشد. کافی است تنها سری به معتبرترین موزه‌های جهان بزنید، هر کدام میزبان تعدادی فرش ایرانی هستند چراکه فرش ایرانی جزو کهن‌ترین، گرانبهاترین و البته که زیباترین هنرهای جهان به شمار می‌آید و چه چیزی شایسته‌تر از یک تخته فرش ایرانی برای زینت بخشیدن به مهم‌ترین محل ملاقات‌‌ها و مراسم‌های گوناگون در جهان؟
نمونه‌ای از فرش‌های ایرانی موجود در واتیکان
