احتمالا تا به امروز به عنوان یک شخص ایرانی، کلمهی یلمه به گوشتان رسیده باشد. یلمه نام یکی از معروف‌ترین فرش‌های دستبافت ایرانی در کل جهان است؛ فرشی که در گذشته حتما یک جفت از آن در خانه‌ی دوست و آشنا پیدا می‌شد و چشم همه‌ی ما به آن آشنا بود؛ اما درواقع یلمه، نه نام یک فرش، بلکه نام طایفه‌ای ترک زبان از ایل بزرگ قشقایی است که بافندگان این گونه زیراندازها بوده‌اند. فرشی که همانند سابقه بافندگانش کهن و اصیل است و هنوز می‌توان در متن آن نقش‌مایه‌های چند هزار ساله پیدا کرد. یلمه‌های دوست‌داشتنی، به دلیل رنگبندی و نوع طراحی نقشه‌هایشان و از همه مهم‌تر نوآوری قالیبافان آن، دوباره نزد نسل جدید محبوب و پرطرفدار شده و بسیاری برای چیدمان منزل یا اتاق کارشان از آن‌ها بهره می‌برند؛ از همین نظر، فرش بوم مرجع انتخاب و بازار خرید فرش دستباف یلمه، در نظر دارد در این مقاله مخاطبان خود را هرپه بیشتر با تاریخچه و ویژگی‌های ظاهری این گونه آشنا سازد؛ چراکه آگاهی از ویژگی‌های یک فرش دستبافت، نخستین گام برای یک خرید هوشمندانه و ارزشمند خواهد بود.
یلمه فرش سنتی چهار محال و بختیاری
هرچند چنان دور از انتظار نیست که در گستره وسیع قالیبافی ایرانی، هر گوشه‌ای از کشور قالی یلمه پیدا کرد، اما بی‌شک اصیل‌ترین و باکیفیت‌ترین آن در چهارمحال و بختیاری است. فرش دستبافت یلمه از گذشته‌های دور در مناطق عشایرنشین این استان همانند بروجن و روستاهای اطراف آن بافته می‌شود.
ویژگی‌های ظاهری
توجه به ظاهر یک فرش، نخستین گام برای شناسایی هویت و اصالت آن است. در این بخش تعدادی از ویژگی‌های ظاهری بارز در فرش‌های یلمه به شما معرفی خواهند شد که آشنایی با آن‌ها شما را قادر به شناسایی این گونه فرش می‌کند. نخستین نشانه، شکل هندسی لوزی در متن فرش است. لوزی‌ها معمولا کنگره دار بود که نقش‌مایه‌های زینتی دیگری همچون گل‌های ریز، نقوش جانوری و نقوش انتزاعی با آن همراه می‌شوند. در طرح ترنجی یلمه نیز، همان‌طور که انتظار می‌رود نقش ترنج به صورت یک لوزی در زمینه ظاهر می‌شود.
از دیگر ویژگی‌های مهم طراحی نقوش در گونه‌ی یلمه، این است که طراح از تمامی عناصر حیوانی، گیاهی، هندسی و… در نقشه‌ی خود استفاده می‌کند. آنچه این طراحی را متمایز کرده و تشخیص فرش یلمه را برای ما راحت‌تر، این است که تمامی این نقوش به صورت شکسته در فرش به کار رفته‌اند. برای مثال در ادامه نمونه‌هایی از نقوش شکسته گل‌ها و پرندگانی که بارها در نقشه فرش یلمه استفاده شده است را برای درک بهتر شما قرار داده‌ایم.
انواع فرش یلمه عشایری
در کلی‌ترین تقسیم‌بندی، فرش‌های دستبافت یلمه را می‌توان از نظر نقشه به 3 دست مجزا تفکیک کرد.
طرح خشتی: این طرح یلمه تمامی ویژگی‌های فرش خشتی را در بر دارد؛ به این صورت که متن فرش پر می‌شود از قاب‌ها یا به اصطلاح خشت‌های متعدد که در این گونه عمدتا به شکل چهار گوش هستند. اما آنچه این نقشه خشتی را متمایز می‌کند وجود یک لوزی در هر کدام از خشت‌های زمینه فرش است.
ترنج‌دار: همانند سایر فرش‌های ترنجی است با این تفاوت که در قالی یلمه ترنج تنها به شکل یک یا چند لوزی در امتداد فرش ظاهر می‌شود. فرش‌های ترنج دار یلمه می‌توانند با لچک یا بی لچک در چهارگوش فرش طراحی شوند.
شکرلو: نوعی نقشه‌ی قالی یلمه است که در آن دو ردیف از لوزی‌های پشت سر هم در امتداد فرش بافته می‌شوند.
همان‌طور که در بخش ویژگی ظاهر فرش یلمه اشاره شد، شکل هندسی لوزی در طراحی نقشه هر سه مورد ذکر شده نقش مهمی ایفا می‌کند.
ویژگی‌های فیزیکی
فرش یلمه نیز همانند سایر قالی‌های دستبافت ایرانی از اجزا مختلف و ثابتی همچون تار و پود، گلیمه، شیرازه و… تشکیل شده و تفاوت چندانی با سایر فرش‌ها ندارد.
پشم معمولا الیاف طبیعی است که در بافت این فرش استفاده می‌شود و ما کمتر شاهد استفاده الیاف ظریف‌تری همانند ابریشم در این گونه هستیم. به همین دلیل یلمه‌ها را باید جزو فرش‌های به نسبت درشت بافت دانست. رج شمار این فرش‌ها معمولا بین ارقام 30 تا 50 می‌باشد.
انتخاب رنگ در فرش یلمه
مهم‌ترین موضوعی که در بحث انتخاب رنگ فرش دستبافت یلمه باید مد نظر داشت، اصالت و محل بافت این گونه از قالی‌ها است. باتوجه به اینکه یلمه اساسا در گروه فرش‌های عشایری قرار می‌گیرد، بایستی انتظار دیدن رنگ‌هایی متناسب با فرهنگ و هنر عشایری را از این گونه داشت.
رنگ‌ها در قالی‌های عشایری همچون قالی یلمه، بسیار شاد، درخشان و اصولا تیره هستند. منبع الهام این انتخاب، طبیعت پیرامون قالی‌باف است. در بیشتر مواقع فرایند رنگرزی نیز توسط مواد رنگزایی گیاهی_جانوری که در طبیعت موجود است، انجام می‌شود. لاکی، سبز، سرمه‌ای، آبی و بنفش بیشترین میزان استفاده را در بافت این نوع فرش دارند. گروهی دیگر از رنگ‌های طبیعی که آن را با نام خودرنگ می‌شناسیم، در تولید یلمه‌های عشایری بسیار پرکاربرد هستند. منظور از خودرنگ، پشم‌های بدن گوسفند با رنگ طبیعی خود و بدون استفاده از مواد رنگ‌زا است. پشم‌هایی به رنگ سفید، شیری، مشکی، کرم، خاکستری و قهوه‌ای از این قبیل هستند.
ارزش فرش یلمه
در بازار قالی فروشان، پا خورده اصطلاحی است برای فرش‌های دستبافتی که چندین سال از زمان بافتشان گذشته و مورد استفاده بوده باشند. در این حرفه، این اصطلاح به معنای کالای دست دوم کم ارزش نیست!؛ بلکه کاملا برعکس نشان از جا افتادگی یک اثر ارزشمند دارد که گذر زمان باعث زیباتر شدن آن نیز شده است. به همین دلیل است که خرید فرش دستبافت ایرانی، همواره سودآور بوده و با گذشت زمان ارزشش حفظ خواهد شد. فرش یلمه نیز از این قاعده جدا نیست؛ با این تفاوت که سبک ساده و هندسی آن باعث می‌شود که نزد بیشتر مردم زیباتر بنماید و همواره خواهان و طرفداران زیادی برای خرید داشته باشد؛ بنابراین از نظر حفظ ارزش می‌توان بر روی این قالی، حساب کرد.
سخن پایانی
بازار خرید فرش دستباف یلمه، امروز به لطف فرش‌بوم از همیشه به شما نزدیک‌تر است. تنها کافی است که به صفحه خرید فرش‌های یلمه مراجعه کنید تا بهترین حجره‌های فرش فروشی ایران را، همه یکجا و در کنار هم مشاهده کنید. انتخاب فرش یلمه بدون شک انتخابی است مطمئن و بدون پشیمانی؛ چراکه کیفیت فرش ایرانی ثابت شده و طرح و نقشه‌ی این سبک به سبب سادگی، سال‌ها است که همه پسند باقی مانده و خواهد ماند.
لینک به صفحه خرید فرش دستبافت یلمه
نوشته: مریم مصطفوی
