فرشهای دستباف آناتولی فرشهایی هستند که در ترکیه امروزی بافته و عرضه میشوند. در این قالیهای دستباف، ردپایی از طرحهای بیزانسی را میتوان مشاهده کرد. همچنین ارمنیها، قبایل قفقازی و کردهایی که در زمانهای مختلف در منطقه آناتولی زندگی کردهاند، نقوش و زینتهای سنتی خود را به فرشهای دستباف آناتولی اضافه کردهاند. ورود اسلام و توسعه هنر اسلامی نیز تاثیر عمیقی بر طراحی فرش آناتولی گذاشته است. در این مقاله، تلاش کردهایم با معرفی فرشهای دستباف آناتولی، با این هنر زیبا بیشتر آشنا شویم. پس، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
مواد، تکنیک، فرآیندهای بافت قالی دستباف آناتولی
بافنده فرشهای دستباف آناتولی عمدتاً زنان و دختران هستند که بهعنوان سرگرمی یا برای کسب درآمد به این هنر روی میآورندو در بافت فرشهای دستباف آناتولی از مواد زیر استفاده میشود:
پشم گوسفند
پرمصرفترین ماده در بافت فرش آناتولی، پشم گوسفند است زیرا نرم و بادوام است و چندان گران نیست. پشم گوسفند نسبت به کثیفی مانند پنبه حساس نیست، در برابر گرما و سرما عایق است و واکنش الکترواستاتیکی زیادی نشان نمیدهد.
پشمی که برای بافت قالیهای دستباف آناتولی استفاده میشود، باید با دست ریسیده شود و قبل از اینکه در بافتن مورد استفاده قرار گیرد، برای استحکام بیشتر نخ باید چندین رشته به هم پیچانده شوند.
پنبه
پنبه عمدتاً در زیر سازی و تار و پودهای فرش دستباف آناتولی استفاده میشود. پنبه از پشم قویتر است و استفاده از آن بهعنوان تار و پود باعث میشود فرش روی زمین صاف بنشیند.
ابریشم
استفاده از ابریشم در بافت فرشهای آناتولی یکی از پیچیده ترین نوع فرشها را میسازد. این فرشها که بسیار ظریف هستند، در برابر فشارهای مکانیکی مقاومت کمی دارند و بهعنوان روبالشی یا دیوارکوب استفاده میشوند.
رنگهای مورد استفاده در بافت فرش آناتولی
در فرشهای دستباف آناتولی، رنگهای اصلی بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند. فرشهای آناتولی غربی رنگهای قرمز و آبی را ترجیح می-دهند اما در فرشهای آناتولی مرکزی، استفاده از رنگهای قرمز و زرد کاربرد بیشتری دارد.
بافت فرشهای دستباف آناتولی
در بافت فرشهای دستباف آناتولی، معمولاً از گره دوتایی متقارن ترکی استفاده میشود. در این سبک، هر گره روی دو تار ساخته میشود و هر انتهای نخ پرز در فواصل معین به دور دو نخ تار می پیچد، به طوری که هر دو سر گره بین دو رشته در یک طرف فرش بالا می آید. سپس نخ را به سمت پایین کشیده و با چاقو برش میدهیم.
بعد از بافت یک ردیف گره، پود و تار قرار میگیرد و با زدن شانه، فرش فشرده میشود. پرز فرش با چاقوهای مخصوص تراشیده میشود تا سطح فرش در همه نقاط برابر باشد.
پرزهای فرش دستباف آناتولی معمولاً در یک جهت قرار میگیرند و به همین دلیل، هنگام لمس فرش، احساسی شبیه نوازش خز حیوان در انسان ایجاد میشود.
سنتهای طراحی فرش آناتولی
در طراحی فرش آناتولی، سنتهای مختلفی با هم ادغام شدهاند. ارتباط نزدیک مردمان ترک با فرهنگهای اطراف در آسیای مرکزی مانند فرهنگهای چین و اسلام بر تاریخ هنر این کشور تاثیر زیادی گذاشتهاست. در ادامه، این فرهنگها را بیشتر بررسی میکنیم:
سنتهای آسیای مرکزی
اقوام ترک در آسیای مرکزی از دیرباز یعنی از اوایل سلسله هان، ارتباط نزدیکی با کشور چین داشتهاند. الگوی مدالهای مرکزی که اغلب در قالیهای آناتولی یافت میشود، به نقوش نیلوفر آبی که در هنر آسیای بودایی استفاده میشده، بر میگردد. طرحهای ققنوس و اژدها در فرشهای دستباف آناتولی از دیگر نقوش سنتی اساطیر چینی است که به هنر اقوام ترک راه پیدا کردهاست.
روایات اسلامی
با مهاجرت اقوام ترک از آسیای مرکزی به آناتولی، هنر این قوم تحت تاثیر روایات اسلامی سرزمینهایی که اسلام را پذیرفته بودند، قرار گرفت. در مکتب اسلامی، به تصویر کشیدن حیوانات یا انسانها در آثار هنری ممنوع است. از این رو، معمولاً خط کوفی که از توالی حروف الف، لام و میم به شکل درهم تنیده تشکیل میشود، در حاشیه قالیهای آناتولی قرار گرفت.
زمینههای اصلی قالیهای دستبافت آناتولی نیز مملو از نقش های درهم تنیده که بینهایت تکرار میشوند، شد. بنابراین، قالیهای آناتولی بخشی از یک الگوی بینهایت شد که تا فراتر از مرزها ادامه مییابد.
یکی از الگوهای خاص فرشهای آناتولی، نقش محراب است که سجاده نماز را تداعی میکند. سجاده نماز نشاندهنده محراب در مساجد است و نقطهای که جهت هدایت نمازگزار به سمت قبله را نمایش میدهد. در فرشهای دستبافت آناتولی، نقش محراب میتواند به صورت تکی یا دو تایی، عمودی یا افقی ضرب شده باشد.
فرهنگهای قفقازی و ترکمنی
وجود اشکال هندسی بزرگ در متن فرشهای دستباف آناتولی، منشا قفقازی یا ترکمنی دارند. وجود مدالهای مرکزی متشکل از نقوش لوزیهای بزرگ و کوچک با تزیینات قلاب چفتی مربوط به فرهنگهای قفقازی یا ترکمن است که به علت مهاجرت قبایل ترک به ترکمنستان وارد فرهنگ این کشور شدهاند.
قالیچههای سجاده ای آناتولی
قالیچههای سجادهای معرف قالیبافی آناتولی هستند. کالایی که زیباییهای طرحهای هندسی و یک نیاز ضروری دین را درهم میآمیزد. این نوع قالیچه، که نشانه آن بهصورت یک محراب نمایش داده میشود، در تمام مراکز تولید قالی عثمانی بهطور موفقیت آمیزی از کارهای بزرگپارچه بافت مصر تا کارهای کوچک شهری و روستایی بهکار گرفته شدند. این طرح به کشورهای دیگر نیز رفت و در آنجا به شکلهای دیگری تغییر پیدا کرد.
شاخصترین فرشهای دستباف آناتولی
شاخصترین فرشهای دستباف آناتولی عبارتاند از:
فرشهای دستباف قونیه
فرشهای دستباف قونیه عموماً دارای طراحی سجادهای هستند و رنگ زمینه آنها قرمز تیره است. این فرشها اغلب دارای دو مدال گلدار هستند که در زیر محراب بافته میشوند. یک حاشیه اصلی گسترده در فرشهای دستباف قونیه وجود دارد که توسط دو حاشیه فرعی با نقوش انگور و گلهای پرپیچ و خم احاطه میشود.
تزیینات قالیهای دستبافت قونیه شامل اشکال هندسی و چندضلعی های ابتدایی است که برخی از آنها دارای قلاب هایی در محیط بیرونی خود هستند. رنگها در این قالی ها زنده و با کنتراست زیاد هستند و مقادیر زیادی رنگ سفید برای روشن کردن زمینه و برجسته کردن گرهها به کار میرود.
فرش های دستباف قیصری
فرش های دستباف قیصری معمولاً برای صادرات تولید میشوند. در بافت آنها از پشم، ابریشم و ابریشم مصنوعی استفاده میشود و ار طرحهای مناطق دیگر در بافت این نوع فرش تقلید میگردد.
فرشهای قیصری توسط رنگشان متمایز میشوند که قهوهای و طلایی در آنها غالب است. رنگ های نارنجی و زرد نیز در این نوع فرشها به چشم میخورد. یک مدال در زمینه این فرشها دیده میشود که با نقوش گل تزیین شدهاست. نخل ها نیز در فرشهای دستباف قیصری وجود دارند که گوشه ها و حاشیه های اصلی فرش را پر می کنند.
فرش های دستباف سیواس
در فرشهای سیواس معمولاً از طرحهای ایرانی تقلید میشود. وجود پرزهای متراکم، کوتاه و مخملی مانند از ویژگی های بارز فرشهای دستباف سیواس است.
در زمینه این فرشها، سه میخک که توسط یک ساقه در کنار هم نگهداشته میشوند، به چشم میخورد. وجود ستارههای شش گوشه که در حاشیه و متن این فرشها بافته میشود، از دیگر شاخصههای فرشهای دستباف سیواس است.
حرف آخر
فرش های آناتولی یا ترکی با خصوصیات خاص رنگها، نقش ها و بافتشان در بین فرشهای دستبافت شرقی برجسته و متمایز هستند. این نوع فرشها که از قدمت طولانی برخوردار هستند، از نظر هنری، تاریخی و علمی بسیار مورد توجه قرار می گیرند. در این مقاله، تلاش شد با معرفی این نوع فرش، به شناخت بیشتر فرشهای دستباف کمک شود. گفتنی است فرش های دستبافت، آثار هنری هستند که دوام بالایی دارند و با گذشت زمان، به ارزش آنها افزوده میشود. پس اگر قصد خرید فرش را دارید، خرید فرش دستباف را به شما پیشنهاد می کنیم.