تا به حال لمس و تماشای فرشی شما را حیرت‌زده کرده است؟ اگر جوابتان مثبت نباشد، پس تا به امروز فرش‌های عمو اوغلی را ندیده‌اید. فرشی دستبافت و ایرانی که از خطه خراسان به دست مردانی از دیار کهنموی آذربایجان شرقی بافته شد. فرش‌هایی که چندیدن پله از معیار کلی یک فرش خوب نه تنها در زمان خود بلکه امروزه نیز فاصله داشته و در سطح عالی قرار گرفته است. این برتری به اندازه‌ای است که نمی‌توان کارشناسی را پیدا کرد که نقصی را در این فرش‌ها بیابد. در این قسمت از مجله بازار آنلاین فرش بوم با ما همراه شوید تا شما را با این اثر هنری ارزنده آشنا کنیم؛ شاید بهانه‌ای بشود که خرید فرش دستبافت بعدی خود را، از میان طرح‌های عمو اوغلی انتخاب کنید.
تاریخچه
در دوران پهلوی اول و دوم، همه جا پر شده بود از شهرت کارگاه‌های قالیبافی عمو اوغلی. کمتر کسی یافت می‌شد که اهل هنر باشد و فرش عمو اوغلی را نشناسد. زمانی که آوازه فرش‌های عمو اوغلی به گوش صاحبان قدرت رسید، آن‌ها نیز علاقه‌مند به استفاده از این قالی‌ها شدند؛ این موضوع باعث شد که آن‌ها را مورد حمایت‌های همه جانبه قرار دهند. این اتفاق طبیعتا در تداوم فعالیت و پیشرفتشان بسیار موثر واقع شد. اما دیگر اثر این حمایت بر روی گسترش فرهنگ قالیبافی شهری بود. نیاز به بافت قالی‌های کلاسیک و درشت پارچه توانست در روند توسعه فرش‌های شهری بسیار تاثیرگذار باشد؛ چراکه دیگر برای بافت چنین فرش‌های نمی‌شد تنها بافندگان عشایری و روستایی بسنده کرد و نیاز به ایجاد کارگاه‌های قالیبافی و آموزش اصولی بافندگان و افزایش مهارت آن‌ها بود. اتفاقی که با تلاش عمو اوغلی‌ها پدید آمد و آثاری خلق شد که دیگر نمی‌توان شبیه آن را بافت.
عمو اوغلی‌ها که بودند؟
برادران عمو اوغلی، عبد المحمد و علیخان پسران تاجر بزرگ، محمد کهنمویی بودند که در سال 1250 به استان خراسان و شهر مشهد هجرت کرده بود. این تاجر موفق، با ورود به مشهد، حرفه اصلی خود یعنی نساجی و ابریشم بافی را رها کرد و در صنعت قالی بافی مشغول به فعالیت شد. برادران عمو اوغلی پیشه‌ی پدر را ادامه دادند به نحوی که آثار آن‌ها به دلیل طراحی‌های جدید که با ظرافت و کیفیت بافت ترکیب شده بود، شهرتی جهانی پیدا کرد. پس از شهرت فرش‌های برادران عمو اوغلی، دیگر تنها خانواده‌های سلطنتی و متمول خریدار فرش‌های آن‌ها بودند و اینگونه شد که بیشتر آثار آن‌ها به صورت سفارشی برای یک مکان خاص همانند کاخ‌های سعدآباد، نیاوران، مرمر و یا اماکن مهم کشوری چون مجلس سنا و شورای ملی بود.
تصویر از فرش‌های عمو اوغلی در کاخ‌های سلطنتی زیر پای پادشاهان
عبد المحمد عمو اوغلی و علیخان عمو اوغلی هرچند هر کدام کارگاه‌های مخصوص به خود را داشتند و کارهای ویژه خود را داشتند اما نمی‌توان تفاوت زیادی را در آثار آن‌ها دید. امروز عمو اوغلی نامی برای یک نفر است و آثار این دو برادر یک هویت درخشان واحد را پدید آوردند. تنها تفاوت کار آن‌ها را می‌توان در این دانست که علیخان در اواخر عمر فعالیت خود فرش‌های درشت بافتی را نیز تولید کرد اما عبد المحمد همواره آثار ریزبافت هنری درشت پارچه‌ای تولید کرد که مورد استفاده در مکان‌های خاص بود. عبد المحمد در سال 1316 و علی خان در سال 1336 دیده از جهان گشودند و تا به امروز جهان هنرمندانی با اخلاق همچون آنان بر خود ندیده است.
شیوه بافت فرش‌های عمو اوغلی
طراحی: عمو اوغلی‌ها فرش را تنها به عنوان یک کالا برای تجارت نمی‌دیدند؛ بلکه به خوبی ارزش فرش دستباف ایرانی را شناخته و خود نیز برای خلق یک اثر هنری نه یک کالای تجاری می‌کوشیدند. از همین نظر، آن‌ها برای طراحی نقشه‌ی قالی‌های خود فراخوانی را در سراسر ایران پخش کرده و خواستار دریافت یک ورق نقاشی از نقاشان زمان خود شدند، سپس این نقاشی‌ها بدون در نظر گرفتن نام و شهرت پدید آورنده آن در جلسه‌ای بررسی و سپس انتخاب می‌شد. در آن زمان قرعه به نام عبد الحمید صنعت نگار، نقاش مشهدی افتاد که شهرت چندانی نداشت اما با توجه به کیفیت کارش، انتخاب و با پیوستن به گروه بافندگی عمو اوغلی، طرح‌های او تبدیل به یکی از بهترین نمونه‌های موجود تا به امروز شد. در کنار عبدالحمید صنعت نگار، طراحان دیگری نیز وجود داشتند اما او با بیش از 20000 طراحی جزو مشهورترین طراحان فرش عمو اوغلی است. در نهایت خاندان عمو اوغلی نام خود که همچون سندی ارزشمند برای اثبات کیفیت و اصالت فرش بود را بر روی متن فرش می‌بافتند؛ اما این بافت به طرز ماهرانه‌ای در فرش قرار می‌گرفت که برای دیدنش در یک فرش چندین متری، دقایقی زمان لازم بود. این تصمیم باعث می‌شد طراحی فرش تحت تاثیر قرار گرفتن این نام قرار نگیرد و از زیبایی آن کاسته نشود؛ بی‌شک بدون تواضع و فروتنی خاندان عمو اوغلی این امر میسر نبود.
مواد اولیه: با بررسی فرش‌های باقی مانده عمو اوغلی و مشاهده حفظ کیفیت آن‌ها چه در رنگ و چه در بافت، می‌توان اذعان داشت راز این ماندگاری در تولید و استفاده از بهترین مواد اولیه برای بافت اثر بوده است.
چیدمان رنگ: رنگ آمیزی در این فرش‌ها همانند یک امضای درخشان می‌ماند. تنها با دیدن رنگبندی فرش از دور و بی‌توجه به نقشه، می‌توان دریافت که شاهد فرش عمو اوغلی هستیم. این رنگ‌آمیزی نوآورانه بوده و همانند آن وجود نداشت. از دیگر ویژگی‌های ترکیب رنگ عمو اوغلی القای احساس آرامش هنگام مشاهده قالی است، برخلاف فرش‌های امروز که بسیاری از آن‌ها بدونه توجه به چنین اصول و اهدافی، رنگ‌ها تنها در کنار یکدیگر چیده شده‌اند و گاهی تماشای آن‌ها خسته کننده می‌شود.
|
مشاهده بیش از 1500 فرش دستباف در بزرگترین بازار آنلاین
|
ویژگی‌های فرش عمو اوغلی
1- شناخت و آگاهی عمو اوغلی از فرش‌های دوران پیش از خود نخستین خصوصیتی است که آن را از بافته‌های هم عصر خود متمایز کرده است. شناخت و پژوهش در زمینه بافته‌های پیش از قاجار باعث الهام گرفتن او برای تولید محصولی متفاوت با زمان معصر خود شد، بدیهی است این الهام گرفتن در ترکیب با نوآوری باعث خلق اثری جاودان چون فرش عمو اوغلی شد.
2- از دیگر ویژگی‌های ممتاز فرش‌های عمو اوغلی به ویژه در سری فرش‌های ریزبافت او، ظرافت در بافت و نقشه است. کوچکترین نقش‌ها با ابعاد تنها چند سانتی‌متر نیز با دقت تمام و به زیبایی بافته شده است؛ طوری که برای دیدن تمام جزئیات آن، بایستی از ذره بین استفاده کرد.
3- سومین شاخصه‌ای که می‌توان به آن اشاره کرد، روش رنگ‌آمیزی الیاف‌های طبیعی است. برخلاف سایر بافته‌های آن دوران، الیاف‌های فرش عمو اوغلی به منظور جلوگیری از هرگونه دو رنگی، پیش از فرایند ریسندگی، رنگرزی می‌شدند؛ به همین دلیل است که رنگ‌هایی کاملا مشابه در متن فرش‌ها شاهد هستیم.
4- ویژگی منحصر‌به‌فرد دیگر این قالی‌ها طراحی خاص نقشه‌ی آن است؛ به این صورت که تمام المان‌های به کار رفته در نقشه دارای شخصیتی مستقل و تاثیر گذار بوده و نمی‌توان آن را حذف کرد. تفاوتی ندارد که آن نقش یک لچک باشد یا گلی بسیار کوچک در حاشیه، در هر صورت حذف آن باعث ناقص شدن طرح کلی قالی خواهد شد. این ویژگی نشان از یک طراحی اندیشمندانه برای خلق یک نقشه به یاد ماندنی دارد.
5- استفاده از گره‌های تک تاری برای بافت قسمت‌های پر پیچ و خم نقشه از تفاوت‌های ارزنده‌ای است که به واسطه مهارت بافندگان این فرش‌ها بوجود آمده است.
فرش عمو اوغلی کاخ سعد آباد
سخن آخر
برند سازی شاید مفهومی جدید و حائز اهمیت در بازار امروز باشد اما به واسطه حضور خانواده عمو اوغلی و تلاش‌های آن‌ها برای فرش‌ایرانی با روش‌هایی چون تولیدات گروهی و پیروی از اصول مشخص و کارگردانی‌هخای حرفه‌ای برای بافت فرش، محصولاتی تولید شد که نه تنها برای خودشان بلاکه برای ایران تبدیل به یک برند شد. خدمت این دو برادر باعث شده‌اند که امروزه اگر به یک قالی‌فروشی در دورترین کشورها نیز بروید نام عمو اوغلی، نامی آشنا و قابل احترام خواهد بود. بسیاری از کارشناسان فرش‌های عمو اوغلی را همانند میراث جهانی می‌دانند که هم اکنون در موزه‌ها نگهداری می‌شوند. یکی از این موزه‌ها به نام موزه فرش ایران پیش‌تر در مجله فرش بوم معرفی شده است که خواند آن را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
لینک به مقاله : بازدید از موزه فرش ایران
با پایان این نوشتار این سوال در ذهن نگارنده و یا شما پدید می‌آید که چرا امروزه با پیشرفت تکنولوژی و… آثاری همچون عمو اوغلی را شاهد نیسیتم؟
نوشته: مریم مصطفوی
