گبه‌های دستباف نمونه بارز هنر دست عشایر عزیز و همچنین نشان دهنده فرهنگ و تاریخ غنی کشور عزیزمان ایران می‌باشند. وقتی به فرش گبه نگاه می‌کنیم ناخودآگاه به نقطه‌ای از تاریخ و جایی در میان مردمان خون‌گرم عشایر سفر می‌کنیم. نقش‌هایی که بر گبه‌های سنتی توسط بافندگان ماهر عشایر زده می‌شود هر کدام در دل خود راز‌هایی نهفته دارند که راوی داستان زندگی اقوام و بخشی از تاریخ و تمدن کشورمان است. هر گبه داستان خودش را دارد و شبیه دیگری نیست. بیشتر که به نقوش گبه‌ها دقت می‌کنیم حتی به احساسات و باورهای بافنده هنگام بافت گبه نیز پی می‌بریم و با او همراه در دنیایش و در میان طرح‌ها و رنگ‌ها، غرق در لذت می‌شویم.
این فرش‌ها با نخ‌هایی از جنس پشم خودرنگ و یا رنگ‌آمیزی شده بافته می‌شوند. در مواجه اول ممکن است به غلط آن را ساده ببینید اما گبه‌ها، نقش‌ها و طرح‌های خود را از طبیعت و نوع زندگی اقوام و حتی پوشش گیاهی و نوع حیوانات محل زندگی بافندگان الهام می‌گیرند و اغلب به شکل مستطیلی بافته می‌شوند.
جالب است بدانید معنی لغوی گبه واژه ضخیم می‌باشد که از ظاهر این نوع فرش کاملا به دلیل انتخاب نام آن پی خواهید برد. از دیگر معانی کلمه گبه می‌توان به خام و دست نخورده اشاره کرد که گواه بر طبیعی بودن این نوع از فرش دستباف نیز می‌باشد. همچنین در برخی از مناطق کشور به آن خرسک نیز گفته می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید این گبه زیبا اینجا کلیک نمایید
گبه چطور بافته می‌شود؟
گبه همانند قالی از سه بعد تار، پود و پرز تشکیل شده است. اما گبه‌ها بر خلاف قالی‌ها، پرزهای بلندی دارند. علت لطافت و نرمی بیشتر گبه نسبت به قالی در این است که در بافت آن‌ها پود بیشتری به کار رفته است؛ به طوری که گاهی تراکم پود در هر ردیف 3 برابر تراکم پود در قالی دستباف می‌شود!. اندازه پرز‌ها که در قالی نهایتا نیم سانتی‌متر است در گبه‌ها حتی به یک سانتی‌متر هم می‌رسد. همین امر باعث می‌شود گبه‌ها بر خلاف سادگی در نقش و طرحشان که ممکن است این‌طور القا کند که وزن و یا دوام کمی به نسبت قالی دارد ولی در ابعاد برابر، وزن و دوام مشابه با قالی‌های دستباف خواهند داشت.
گره‌های به کار رفته در گبه‌ها از نوع ترکی یا گره‌های فارسی نامنظم می‌باشند. نوع دار گبه دقیقاً برعکس دار قالی، در بیش از 90 درصد موارد به صورت افقی می‌باشد زیرا گبه‌ها معمولا توسط عشایر بافته می‌شوند و عشایر به دلیل زندگی کوچ نشینی خود باید بخشی از دار قالی را از موادی که در طبیعت اطراف محل کوچ آن‌ها وجود دارد و مناسب میزان فضای محل سکونت خود در چادرهایشان بسازند. به همین علت به نظر می‌رسد که دار قالی افقی با شرایط زندگی کوچ نشینی آنان سازگارتر باشد.
طرح و نقشه در گبه
گبه از نظر سبک و طرح انواع گوناگونی دارد. تقسیم بندی گبه‌ها بر اساس نوع سبک آن‌ها شامل گبه های مدرن، بختیاری، شول، فانتزی، پتویی، ترکمنی و شطرنجی را می‌شود. اما دسته بندی گبه‌ها از نظر طرح به شیوه دیگری است که در اینجا به چند نمونه از جذاب‌ترین و پرطرفدارترین طرح‌های آن اشاره می‌کنیم:
1- طرح ایلات: که خود شامل طرح‌های لری، بختیاری، قشقایی، کرد و هیبت لو می‌باشد و هر کدام از طبیعت منطقه خود الهام گرفته‌اند. نقش‌های آن شامل گل و گیاه و درختان است که در قابی مستطیلی، بیضی و یا لوزی قرار می‌گیرند.
2- طرح چهار فصل: این طرح طبیعت و عناصر زیبای آن در مناطق عشایری را نشان می‌دهد.
3- طرح حوض: این نقش که نام دیگر ترنج در زبان فارسی می‌باشد، به گونه‌ای است که حوض در مرکز گبه قرار می‌گیرد و از آن گل و غنچه و گلبرگ‌هایی به اطراف منتشر می‌شود.
4- طرح شیر: این حیوان نماد قدرت و شکوه و عظمت است و در تاریخ ایرانی_اسلامی نشان دهنده شجاعت و متانت می‌باشد. جالب است بدانید این طرح از جمله طرح‌های مشترک بین ایل‌های مختلف عشایر به شمار می‌آید.
5- طرح درختی: به طور کلی در تمدن ایران درخت همیشه از مفهوم ویژه‌ای برخوردار بوده است. طرح‌های رایج درخت در بافت گبه، درخت بید مجنون؛ که نشانه غم و اندوه است و طرح رایج دیگر درخت سرو؛ که نشانه مسرت و شادی می‌باشد.
6- طرح خشتی: بیشتر در بین عشایر بختیاری و فارس بافته می‌شود و در آن از نگاره‌ها و نقش‌های مختلفی چون ستاره‌ها و درختان، گل‌ها و پرندگان و همچنین انواع خاتم کاری استفاده شده است.
7- طرح هندسی: شامل طرح جوشقانی، قابی، ستاره، خاتم شیراز، محرمان و ختایی است.
8- طرح راه راه: این نقش از راه‌های عمودی و افقی و یا اریب در بافت گبه تشکیل شده است.
9- طرح کف ساده: مفهوم آن بی‌محصول بودن زمین روستاییان و خانه‌های محقر آن‌ها است. جالب است بدانید فارغ از مفهوم حقیقی این طرح، به علت ساده و مینیمال بودن آن، امروزه برای هماهنگ کردن دکوراسیون در سبک‌های مدرن از این طرح استفاده می‌شود.
10- طرح خانه در هم: معنی عرفانی نهفته در این طرح شامل مراحل زندگی از آغاز هستی تا پایان است که رسیدن به گوهر وجودی است را به تصویر می‌کشد.
گبه‌ها بر خلاف قالی‌ها از روی نقشه قبلی بافته نمی‌شوند و نقشه‌ی آن‌ها کاملا انتزاعی و برگرفته از ذهن خلاق بافندگان عشایری می‌باشد. آن‌ها هر چه در ذهنشان است را روی فرش پیاده می‌کنند و این موجب منحصر به فرد شدن هر گبه می‌شود.
برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید این گبه زیبا اینجا کلیک نمایید
ابعاد رایج و نحوه رنگرزی فرش گبه
گبه‌ها فرش‌هایی از جنس پشم هستند که معمولاً توسط عشایر لر و قشقایی در سایز کوچک بافته می‌شوند. در مورد ابعاد گبه، اندازه‌های رایجی که این فرش بافته می‌شود همگی زیر 6 مترمربع می‌باشد. علت اینکه بیشتر از 6 متر بافته نمی‌شود این است که تراکم بالای پود در گبه و وجود پرزهای بلند موجب بالا رفتن وزن آن می‌شود که دار قالی تحمل این وزن را نخواهد داشت.
درست است که در بافت گبه نیز مانند قالی، تار و پود و پرز وجود دارد، ولی چون از روی نقشه بافته نمی‌شود، دارای سرعت بافت بیشتری می‌باشد.
برای مشاهده و خرید این گبه زیبا اینجا کلیک نمایید
در بافت گبه‌های سنتی دستباف از پشم گوسفندانی استفاده می‌شود که اغلب در کوه‌های زاگرس علف خورده‌اند و به همین علت پشم آن‌ها از لانولین بیشتری برخوردار است. شاید بپرسید لانولین به چه دردی می‌خورد؟ جالب است بدانید که لانولین ماده‌ای است که هرچقدر در پشم گوسفندان بیشتر باشد موجب کیفیت و دوام بالای پشم آن‌ها و همچنین درخشان شدن آن‌ها بعد از رنگرزی می‌شود. در رنگرزی گبه‌های دستباف از مواد رنگزای طبیعی، مانند ریشه‌ها، گیاهان و حشرات استفاده می‌شود.
گبه‌ها دارای طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی هستند. وجه اشتراک انواع گبه‌ها که در نقاط مختلف کشور بافته می‌شوند این است که رنگ زمینه اکثر آن‌ها روشن و به رنگ‌های کرم و شیری و سفید می‌باشد. همان‌طور که قبلا هم گفتیم در بافت گبه‌ها از پشم‌های خودرنگ که بعد از شست‌وشو اغلب به شکل دستی تابیده می‌شوند، استفاده می‌کنند.
در این مقاله از مجله فرش بوم به معرفی نوع دیگری از فرش‌های دستباف به نام گبه که ریشه در هویت و تمدن کشور عزیزمان ایران دارد، پرداختیم.
