جادوی طرح و رنگ در فرش‌های دستباف قشقایی

ایل ترک‌زبان قشقایی، بزرگ‌ترین ایل کوچ‌نشین ایران است که در استان فارس ساکن هستند. سیستم ایلی در بین قشقایی‌ها در اواخر دوره صفویه کل گرفت و گروه‌های پراکنده خلج و قشقایی را تحت یک اجتماع واحد متحد کرد. هنر و به‌خصوص دست بافته‌های ایل قشقایی به دلیل اصالت، تنوع و زیبایی رنگ و نقوش منحصربه‌فرد خود شهرت بسیار بالایی دارند و در دکوراسیون مجلل اروپایی به‌عنوان یک کالای لوکس و زیبا جایگاه ویژه‌ای دارند. در این مقاله قصد داریم شما را ویژگی‌های این قالیچه‌های اصیل و زیبا آشنا کنیم.

قدمت و شهرت دست‌بافته‌های قشقایی

از دست بافته‌های تاریخی و کهن ایل قشقایی تعداد بسیار کمی سالم باقی مانده است و درواقع عمر قدیمی‌ترین فرش قشقایی در جهان به حدود سیصد سال می‌رسد به همین دلیل است که به‌سختی می‌توان مشخص کرد قشقایی‌هایی که حدود 600 سال پیش به استان فارس مهاجرت کردند چگونه فرش‌هایی می‌بافتند و چه طرح‌ها و نقش‌هایی در بافت به کار می‌بردند. در حقیقت فرش‌بافی در میان عشایر یک هنر سنتی و پایبند سنت است که در عین تأثیرپذیری، به‌ندرت دچار تغییر و تحول می‌گردد.
زنان و دختران قشقایی بسیار هنرمند هستند و دست‌بافته‌هایی خلق می‌کنند که به لحاظ زیبایی طرح و تنوع و هارمونی رنگ در ایران و حتی در دنیا بی‌نظیر است و همانندی ندارد. آثار هنری ایل قشقایی سال‌ها است که شهرت جهانی دارد و قالیچه‌های آن‌ها به نام قالیچه‌های ترکی شیرازی شهرت پیدا کرده است. قالیچه‌ها و گلیم‌های زیبای قشقایی از گذشته‌های دور تاکنون به نحوی بوده است که فقط نیاز‌های خانواده و ایل را بر طرف می‌کرده یا به‌عنوان جهیزیه دختران ایل بافته می‌شده است و جنبه اقتصادی آن به هیچ وجه مدنظر نبوده است، به همین دلیل است که این بافته‌های قشقایی کمتر برای فروش به بازار عرضه می‌شود. اما زیبایی این دست بافته‌ها به حدی است که همان تعداد اندک نیز در بازارهای داخلی و خارجی طرفداران بسیاری دارد. در حقیقت، این شاخصه اصلی دست‌بافته‌های استان فارس است که هنر-صنعتی عشایری و روستایی و پیش از همه عشایری محسوب می‌شود. دلیل اصلی تداوم تولید فرش به شیوه باستانی در ایل قشقایی نیز در تداوم و تسلط شیوه زندگی عشایر و رونق کوچ و کوچ‌نشینی است.

مواد اولیه و بافت در فرش‌های قشقایی

بافندگان قشقایی ماند سایر عشایر، از دارهای افقی استفاده می‌کنند و کار بافندگی نیز بر روی زمین انجام می‌شود. استفاده از دار افقی به این دلیل است که حمل و نقل آن آسان است و می‌توان هنگام کوچ و جابجایی به‌راحتی دار را به همراه فرش نیمه بافت روی آن جمع کرد، بر پشت اسب و قاطر بست و به مکان جدید انتقال داد. فرش‌های قشقایی بدون نقشه است و معمولاً هنرمند بافنده یا به‌صورت ذهنی و طبق آموزش‌هایی که از گذشته دیده است، به بافت فرش می‌پردازد و یا این که از فرش بافته شده دیگری به‌عنوان راهنما استفاده می‌کند که به آن در زبان محلی «دستور» گفته می‌شود.
بیشتر قشقایی‌ها تار و پود فرش‌های خود را از پشم انتخاب می‌کنند و گاهی نیز از پشم بز و شتر استفاده می‌کنند. قالی و قالیچه‌های قشقایی اغلب با استفاده از دو پود بافته می‌شوند و همچنین تارهای ضخیمی به رنگ‌های قهوه‌ای مایل به سیاه دارند و از نخ قرمز رنگ به‌عنوان پود استفاده می‌کنند. درواقع قشقایی‌ها در فرش‌های خود تار و پود سفید به کار نمی‌برند چون بر این عقیده هستند که نخ سفید پشت فرش را بی‌حال و بی‌جان می‌کند. بافندگان خوش‌سلیقه قشقایی در برخی موارد کناره فرش‌های خود را با استفاده از آویزهای منگوله‌ای رنگارنگ و زیبا تزئین می‌کنند.
پرز قالیچه‌های قشقایی بلند است و رنگ غالب در این قالیچه‌ها شامل قرمز، قهوه‌ای، آبی و زرد طلایی است. همچنین در فرش‌های قشقایی رنگ قرمز تند سرخ فام که در شیراز به رنگ گلی معروف است، رنگ اصلی به شمار می‌رود. فرش‌های قشقایی معمولاً در ابعاد ذرع و نیم، پرده‌ای، شش متری و مربع چهار متری بافته می‌شوند و بافت فرش بزرگ‌تر از شش متری در بین عشایر قشقایی مرسوم نیست. فرش‌های قشقایی با استفاده از گره باز یا فارسی بافته می‌شوند.

رنگ، مهم‌ترین عامل شهرت دست‌بافته‌های قشقایی

شفافیت، تازگی، تنوع، غنا و هارمونی زیبای رنگی مهم‌ترین عاملی است که سبب شهرت جهانی دست بافته‌های قشقایی شده است. استعداد ذاتی زنان قشقایی در احساس رنگ‌ها و هماهنگ کردن آن‌ها کنار یکدیگر نیز مثال زدنی است؛ همانطور که علاوه بر دست‌بافته‌ها، در لباس زیبای زنان قشقایی نیز مشاهده می‌شود. درواقع دلیل اصلی محبوبیت قالیچه‌های زیبای قشقایی در کثرت رنگ و ریزه‌کاری‌های رنگ‌آمیزی و همچنین در پختگی و گیرایی و چشم‌نوازی ‌رنگ‌ها است که هماهنگی و زیبایی پرجاذبه و افسون‌کننده‌ای ایجاد می‌کند. تفاوت چشم‌گیر یک قالیچه قشقایی با پر رنگ‌ترین و پرکارترین دست بافته‌های عشایری و روستایی، در رنگ‌آمیزی «مینیاتوری» دست بافته‌های قشقایی است که گاهی به حدی زیاد است که تنها می‌توان را با استفاده از ذره‌بین تشخیص داد. تنوع رنگی در یک قالیچه قشقایی گاهی تا 20 رنگ نیز می‌رسد و درواقع یک قالی قشقایی نفیس ترکیب ذره‌هایی است از رنگ‌های درخشان.

جهت کسب اطلاعات بیشتر و خرید این فرش قشقایی زیبا اینجا کلیک کنید

طرح و نقش در فرش زیبای قشقایی

ذوق، زیبایی و تزئین مهم‌ترین انگیزه برای خلق نقوش در قالیچه‌های قشقایی است. در حقیقت، به‌وسیله نقش‌آفرینی بر دست بافته‌ها، عشایر قشقایی به زیباسازی محیط زندگی‌شان می‌پرداخته‌اند؛ چرا که زندگی قشقایی‌ها با زیبایی عجین و آمیخته است.

طرح معروف «هزار گل» قشقایی
طرحی به نام «هزار گل» یا «ناظم» در دست بافته‌های ایل قشقایی رایج است که بافندگان هنرمند با استفاده از این طرح، قالیچه‌های سجاده‌ای بسیار ظریفی می‌بافند که یکی از معروف‌ترین و پرطرفدارترین تولیدات ایل قشقایی در بازار است. متن این فرش به شکل محرابی طراحی می‌شود که ستون‌های این محراب را دو نیم تنه درخت سرو تشکیل داده است. سر ستون‌ها یا سر شاخه‌های درخت سرو با یک قوس کنگره‌دار به یکدیگر اتصال می‌یابند و قوس دیگری با اتصال زیر ستون‌ها به هم، کف محراب را تشکیل می‌دهد. متن این فرش نقش گلدان بزرگی دارد که کف محراب قرار داده شده است و شاخه‌های مملو از برگ‌ها و گل‌های نرگس و سوسن که بافنده قشقایی آن‌ها را در دشت‌های فارس به‌وفور مشاهده می‌کند، به همراه درخت سرو که به نمادهای طبیعی شهر شیراز معروفند از این گلدان بیرون آمده و تمام متن فرش را می‌پوشاند. علاوه بر طرح زیبای هزار گل، طرح‌های ترنج‌دار، بته‌ای، درختی، مرغی، گل‌سرخی و محرابی که به‌صورت هندسی بافته می‌شوند، از دیگر نقوش مورد علاقه بافندگان قشقایی هستند.

گبه شیری، دستبافته خاص قشقایی
عشایر قشقایی طرح معروف دیگری دارند که قالیچه‌های بافته شده با این طرح به «گبه شیری» معروفند. در متن این قالیچه‌ها تصویر یک یا دو شیر بزرگ در قسمت میانی وجود دارد و چند ردیف نقش شیر به‌صورت موازی در اطراف این طرح میانی بافته می‌شود. به توجه به سوابق تاریخی و سنت‌ها و اعتقادات قبیله‌ای، می‌توان گفت بافت «گبه‌های شیری» از ابتکارات و ابداعات عشایر قشقایی است.

سخن پایانی
قالیچه‌ها و گبه و گلیم‌های ایل قشقایی، ازجمله زیباترین و محبوب‌ترین دست‌بافته‌های ایرانی هستند که هواخواهان زیادی در داخل و خارج از کشور دارند. باوجود این که این دست‌بافته‌ها فقط برای رفع احتیاجات خود ایل بافته شده و به قصد فروش و صادرات تولید انبوه ندارند، اما باز هم از پرطرفدارترین فرش‌ها و قالی‌های دستباف ایرانی به شمار می‌روند. فروشگاه آنلاین «فرش بوم» اولین بازار آنلاین و مرجع خرید فرش‌های دستباف در طرح، رنگ و ابعاد متنوع است، که کیفیت و اصالت محصولات خود را تضمین می‌کند. شما می‌توانید با کمک مشاوران آنلاین این فروشگاه، با هر بودجه‌ای، خرید خوبی را تجربه کنید.