از میان ده‌ها بافت سنتی هنرهای دستی ایران، گلیم بافی یکی از زیباترین و متداول‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود. تقریبا هر عشایری در هر نقطه از جغرافیای ایران با این هنر آشنایی دارد و گلیم مخصوص منطقه خود را می‌بافد. اما بافت این صنایع دستی، دیگر محدود به چادرهای عشایری نبوده و در هر شهر یا روستایی می‌توان یک کارگاه گلیم‌بافی پیدا کرد. گلیم‌ها به دلیل ویژگی‌های فیزیکی و بصری چون وزن کم، قابل شست‌و‌شو بودن و تنوع بالای رنگی، گاهی رقیب سرسختی برای فرش‌های دستبافت می‌شوند. در این مقاله نگاهی خواهیم داشت به این دستبافت سنتی و قدیمی که این روزها به ویژه میان نسل جوان طرفداران بیشتری پیدا کرده است.
|
برای مشاهده و خرید صدها گلیم و گلیم‌فرش دستباف اینجا کلیک نمایید
|
هنر گلیم بافی
پیش از آشنایی با این هنر سنتی، نخست بایستی آن را معرفی کنیم. گلیم نام نوعی زیرانداز شبیه به فرش است، با این تفاوت که از قالی نازک‌تر بوده و پرز ندارد. نوع ضخامت آن باعث می‌شود که از آن به عنوان پرده، خورجین، سجاده و یا برای پوشش سطح‌های مختلف همانند کرسی‌های قدیمی نیز استفاده کنند. برای بافت این محصول همانند فرش نیاز به یک دار است که از لحاظ ساختار فیزیکی و نوع چله کشی با دارهای قالی تمایز دارد.
برای بافت یک گلیم ممکن است هفته‌ها زمان ببرد. خوشبختانه می‌توان گلیم‌ها را با انتخاب دار مناسب در ابعاد متفاوت بافت. گلیم بافی یک فعالیت زمان‌بر بوده و نیازمند صبر و حوصله بسیار هنرمندان است. بسیاری از بافندگان برای سهولت کار و گاهی افزایش سرعت خود از آوازها و سرودهای هماهنگی استفاده می‌کنند که به کارآوا شهرت دارند. پیشنهاد می‌کنیم به منظور آشنایی بیشتر با این موضوع جذاب مقاله کارآواهای قالی‌بافی در ایران را که پیش‌تر در مجله فرش بوم منتشر شده است را مطالعه کنید.
انواع طرح در گلیم
یکی از ویژگی‌های خوب هنر گلیم‌بافی امکان بافت طرح‌های متنوع است؛ هنرمند می‌تواند باتوجه به میزان خلاقیت خود هرآنچه در ذهن می‌پروراند را ببافد. با وجود امکان نوآوری در فرایند تولید گلیم، بیشتر اوقات طرح‌هایی که این زیرانداز شاهد هستیم نقوش هندسی هستند! چراکه بافت خطوط عمودی هرچند سخت‌تر اما استحکام بیشتری به بدنه گلیم می‌بخشد از همین نظر هرچه یک گلیم هندسی‌تر باشد می‌توان آن را مقاوم‌تر و البته که زیباتر دانست. مثلث و لوزی پر تکرارترین نقوش هندسی مورد استفاده در گلیم‌ها هستند. به صورت کلی گلیم‌ها نقشه‌های ذهنی دارند اما می‌توان نقش‌های مختلف را با استفاده از کاغذهای شطرنجی به صورت نقشه درآورد و برای بافت از آن‌ها بهره برد.
همچنین امکان دو رو بافته شدن گلیم‌ها ویژگی خاص و امتیاز برتری است که به این دستبافت می‌بخشد. بسیاری به همین علت علاقه‌مند به خرید گلیم به جای فرش هستند چراکه می‌توانند با یک فرش از دو طرح مختلف استفاده کنند.
انتخاب رنگ
رنگ در گلیم‌ها دنیایی نامحدود بی انتها دارد. هنرمند به میزان ذوق و سلیقه خود می‌تواند آزادانه از هر تعداد رنگی که می‌خواهد استفاده کند. معمولا بیشتر گلیم‌ها با رنگ‌های بسیار شاد بافته می‌شوند؛ از این جهت می‌تواند بسیار تاثیر گذار در ایجاد انرژی فضای مورد نظرتان باشد. همانند فرایند رنگرزی فرش دستبافت، الیاف‌های گلیم نیز می‌تواند به صورت طبیعی یا شیمیایی رنگرزی بشوند.
مناطق بافت گلیم در ایران
گلیم بافی در سراسر جهان علاقه‌مندان زیادی دارد؛ به همین دلیل است که علاوه بر ایران شاهد رونق صنعت بافت گلیم در دیگر کشورها نیز هستیم اما اگر بخواهیم به معرفی مناطق گلیم‌بافی در ایرانی بپردازیم ساعت‌ها طول می‌کشد! تقریبا در هر چهار گوشه کشور می‌توان دارهای برپا شده گلیم را یافت. اما برای نمونه در این بخش تنها چند منطقه که شهرت بیشتری نسبت به سایرین دارند را برای شما معرفی می‌کنیم.
بیجار: یکی از شهرستان‌هایی است که می‌توان در آن انواع مختلفی از گلیم را پیدا کرد. در این شهر با توجه به ابعاد، رنگ و نقش به گلیم‌ها نام‌های متفاوتی داده‌اند تا بتوان آن‌ها را از هم تشخیص داد. پلاس، گلیم چرخی بافت، جوال، گلیمچه، مسند و… از انواع گلیم‌های این منطقه هستند.
کرمانشاه: بافندگان هنرمند شهرستان هرسین در استان کرمانشاه گلیم‌هایی می‌بافند که علاوه بر ثبت ملی شدن، عنوان بهترین گلیم ایران را نیز کسب کرده‌اند. اگر به دنبال بهترین نمونه گلیم در کل کشور هستید باید آن را در هرسین و از میان بیش از 400 طرح جست‌وجو کنید.
چهارمحال‌وبختیاری: گلیم بختیاری یکی از معروف‌ترین گلیم‌های ایران است که به دیگر کشورهای جهان صادر می‌شود. هر منطقه از این استان طرح و نقش به خصوص خود را دارد اما همه از یک کیفیت بافت عالی پیروی می‌کنند تا حدی که نشان یونسکو را از آن خود کرده است.
ابزار مورد نیاز
دار عمودی یا افقی، دفتی، انواع الیاف پشمی و یا نخ‌های آکریلیک، قیچی، چوب کوجی و چوب هاف از مهم‌ترین ابزارهای آغاز به کار در صنعت دستبافت گلیم هستند.
سخن پایانی
تا این قسمت از مقاله با هنر زیبا و سنتی گلیم بافی آشنا شده‌اید؛ هرچند این هنر سنتی و قدیمی است اما به دلیل نوآوری‌هایی که می‌توان در آن به خرج داد مورد استقبال نسل جدید و جوان نیز قرار گرفته است. امروزه گلیم تنها یک زیرانداز نیست! با یادگیری تکنیک‌های بافت، هنرمندان آن را به محصولات متنوعی همچون: دستبندهای زینتی، زیر استکانی، پرده یا سرپرده، کوسن و… تبدیل می‌کنند. این کالای هنری زیبا همچون فرش‌دستباف در میان مردم جهان طرفداران بی‌شماری دارد؛ قیمت کمتر این کالا نسبت به فرش نیز می‌تواند یکی از علت‌های تمایل به خرید و انتخاب این زیرانداز باشد. اما مهم‌ترین موضوع در مورد گلیم‌ها، آشنایی ما و حفظ ارزش‌های این میراث هنری از نیاکانمان است که فرش بوم تلاش کرد با نگارش این مقاله قدمی در این مسیر بگذارد.
