تاریخ بافت فرش دستباف ایرانی در سرزمین ما به بیش از 2000 سال باز میگردد. در گذشته مردم ما با این هنر سخت اما بسیار زیبا و ماندگار به خوبی آشنا بوده، از آن به تعداد زیاد تولید کرده و به صورت مداوم در محل اقامت خود استفاده میکردند. تا همین چند سال پیش، خانهی مادربزرگ و پدربزرگها پر بود از فرشهای دستباف لاکی رنگ که گوشه تا گوشه بر روی زمین پهن شده بودند اما امروز جای خالی این هنر دستی ارزشمند در بیشتر خانهها حس میشود، درحالیکه اینکه این قالیها از گذشته در فرهنگ و زندگی ما جایگاه ویژهای داشته و به صورت مستمر استفاده میشدند.
برای پاسخ به چرایی این موضوع و نقش گبه در استقبال دوباره مردم از دستبافتههای سنتی، در این قسمت از مجله فرش بوم با ما همراه باشید.
|
|
دلایل کاهش خرید فرش دستبافت ایرانی
واقعیت این است پاسخ به این موضوع تنها در چند جمله کار آسانی نیست و نیازمند بررسی تخصصی است؛ اما از مهمترین دلایلی که این روزها کمتر شاهد خرید و فروش فرش دستباف هستیم، موارد زیر است:
عدم شناخت ارزش فرهنگی: زمانی که اشخاص به ویژه جوانترها با شناسنامه و هویت یک اثر آشنایی نداشته باشند، نمیتوان از آنها انتظار داشت که با آن ارتباط برقرار کنند. سازمانهای آموزشی و تبلیغاتی کشور همچون آموزش و پرورش و صدا و سیما بایستی وظیفه معرفی هنر قالیبافی ایرانی و تبلیغات مربوط به آن را بر عهده بگیرند.
قیمت زیاد: بافت یک فرش دستبافت به دلیل عدم استفاده از ماشینآلات یک فرایند زمانبر و به نسبت سخت است که باعث افزایش قیمت و البته ارزشمندی این محصول میشود. در سالهای اخیر به دلیل فراموش شدن مهارت بافندگی و کاهش تعداد قالیبافان این افزایش قیمت روند صعودی بیشتری در پیش گرفته که باعث میشود بسیاری از افراد با توجه به شرایط اقتصادی کمتر توانایی خرید فرش دستباف را داشته باشند.
افزایش تولید فرش ماشینی: حضور رقبای صنعتی که به دلیل استفاده از مواد اولیه مصنوعی ارزان و تولیدی با سرعت بالا توانستهاند محصولی با قیمت بسیار ارزانتر از فرش دستباف تولید کنند، به سرعت در بازار جایگاه ویژهای را از آن خود کردهاند.
تغییر سبک زندگی و دکوراسیون: شاید مهمترین دلیل همین موضوع باشد که امروزه انسانها دیگر در خانههای بزرگ چند صد متری زندگی نمیکنند. در اختیار داشتن فضاهای کوچک آپارتمانی باعث شده است سلیقه به سمت سبکهای مینیمال و بسیار ساده گرایش داشته باشد که این موضوع با ابعاد بزرگ و نقوش شلوغ رنگارنگ فرش ایرانی در تناقض است.
اما در این میان نوعی فرش به نام گبه وجود دارد که میتواند تمامی دلایل بالا را بپوشاند. گبهها دارای نقوش بسیار ساده در ابعادی کوچکتر از قالیها هستند که تعداد رنگهای به کار رفته در آنها معمولا فراتر از ده رنگ نیست. همین ویژگیها باعث میشود سرعت بافت این نوع فرش بسیار زیادتر شده و پیچیدیگیهای قالیبافی را نداشته باشد. گبهها توانستند به دلیل امتیازاتی که دارند جایگزین خوبی برای دیگر فرشهای ماشینی و دستی بشوند. حال که میدانیم نسل جدید نسبت به فرش دستباف سنتی تمایل بیشتری به گبه نشان میدهد، بهتر است بیشتر با این فرش زیبا و ویژگیهای آن آشنا شویم.
نقشهی گبههای سنتی از کجا آمدهاند؟
امروزه بسیاری از افراد جوان در پی خرید محصولاتی هستند که داستان ساخت و تولید آن را بدانند. این ویژگی خوب علاوه بر یک خرید آگاهانه باعث میشود ارزش آن کالا یا محصول بیشتر حفظ شود. همانند ارزشی که باید برای دستبافتههای سنتی ایران همچون گبه قائل شد. گبهها دقیقا از آن نوع محصولاتی هستند که در پس مراحل تولیدشان هزاران داستان است و این ماجرا از این قرار است: گبهها قدیمیترین فرشهایی هستند که توسط زنان عشایر بافته میشدند. این زنان در زمان کوچ هرآنچه در محیط پیرامون خود میدیدند در ذهن سپرده و بعد از رسیدن به محل جدید سیاه چادر خود در منطقه ییلاق یا قشلاق را میبافتند. از طرفی دار قالی همانند کاغذ و قلمی برای زنان عشایر بود که شاید سواد نداشتند اما با هنر خود آرزوها و ترسهایشان را با گره زده و به تصویر میکشیدند. بنابراین گبههای سنتی هیچگاه نقشه از پیش طراحی شدهای نداشتهاند و طرح آنها با توجه به جغرافیای اطراف بافنده و یا احوالات روحی آن خلق میشد. بیشتر گبههای بافته شده در ایران دارای نقوش بسیار ساده و مینیمال بوده و پیچیدگی نقوش فرشهای سنتی همچون لچک ترنج را ندارند. همین موضوع باعث شده گبهها تبدیل به کالایی محبوب و متنساب با سبک مدرن دکوراسیون نسل جوان بشوند.
مصالح بافت گبه
آنچه گبههای سنتی را با دیگر فرشها متمایز میکند این است که تمامی قسمتهای تشکیل دهنده آن، یعنی تار و پود و تمام گرهها تنها از جنس پشم طبیعی گوسفند است؛ این در حالی است که در قالیها از تار و پودهای ابریشم، نخ و حتی پنبه نیز استفاده میشود. در بافت گبهها ابریشم جایگاهی نداشته و طبیعتا نباید دنبال گبهای با ظرافت بالا یا وزن سبک باشید.
ابعاد گبه
هرچند امروزه قالبافان ایرانی با توجه به ابزار و مهارتی که دارند میتوانند گبهها را با هر طول و عرضی ببافند اما به صورت معمول گبهها دارای ابعادی کوچکتر از قالیها بوده و شاهد نوع بزرگ پارچه آنها نیستیم. یکی از مهمترین علتهای این ویژگی وزن پشم یعنی اصلیترین مواد اولیه گبه است که نسبت به ابریشم و مرینوس بسیار سنگینتر است؛ بنابراین گبههای بزرگ دارای وزن بسیار سنگینی هستند که استفاده و حتی جابهجایی آن را در دوران کوچ عشایر در گذشته غیر ممکن میکرده است. کوچک بودن ابعاد گبه، آن را مناسب استفاده در فضاهای کوچک و آپارتمانی کرده است.
بازاریابی فرش و گبه
از گذشته تا به امروز گبهها به دلیل ویژگیهای ظاهری و ساختاری خود، جزو پرفروشترین اقلام صادراتی ایران محسوب میشدند. به عنوان مثال 70 درصد سهم صادرات استان فارس متعلق است به فروش گبه و گلیمهای عشایری. باعث افتخار و خوشنودی است که اعلام کنیم این دو کالا امروز در سازمان یونسکو ثبت جهانی شد و بیش از پیش در معرض توجه جهانیان قرار گرفتهاند. همین موضوع میتواند تبلیغ بسیار تاثیرگزاری برای استفاده دوباره از این محصول باشد.
اما هر محصول هنری هرچقدر هم زیبا و منحصربهفرد باشد برای حفظ جایگاه خود در بازار فروش فرش در دورههای زمانی مختلف نیازمند نوآوری و خلاقیت است. امروزه بافندگان ایرانی آغاز به بافت گبههای مدرن با طرحهای جدیدی منسوب به مراکشی شدهاند تا بتوانند همواره بهترین جایگاه را در بازار ایرانی و جهان برای خود کنند.
سخن پایانی
امروزه بسیاری از افراد نسل جدید و حتی قدیمی که علاقهمند به تغییر دکوراسیون به سبک مدرن هستند از گبهها برای زینت بخشیدن به منزل یا محل کار خود استفاده میکنند. خرید گبه تصمیمی هوشمندانه توسط این گروه افراد است؛ حالا که به هر دلیلی نمیتوان میزبان قالی ایرانی بود، بهتر است به جای فرشهای ماشینی عاری از هر حس و هنر، از دیگر دستبافتههای سنتی ایرانی همچون گبه استفاده کرد. مرجع انتخاب و بازار خرید فرش دستباف فرشبوم در کنار فرش دستباف ایرانی، تنوع بینظیری از انواع گبه را ارائه میکند. شما میتوانید آسانتر از همیشه در خانه بنشینید و از میان صدها گبه دستباف فرش بوم یکی را انتخاب و درب منزل خود تحویل بگیرید. همین حالا این گبههای رنگی را ببینید.
نوشته: مریم مصطفوی
