در تاریخ هنر فرش دستبافت ایران کم نبودند مردان و زنانی که برای حفظ و شناساندن این هنر بی‌همتا به مردمان جهان تلاش کردند. اما تنها یک نفر شایسته دریافت لقبی با عنوان پدر فرش ایران شد و او کسی نیست جز استاد ارجمند رسام عربزاده. کسی که نخستین آموزشگاه قالی‌بافی تهران را بنیان گذاشت و بسیاری را با این هنر گرانبها آشنا ساخت. این قسمت از مجله‌ی آنلاین فرش‌بوم به پاس زحمات این هنرمند شایسته به بیان مختصری از زندگی نامه و معرفی آثار و بنیاد فرهنگی-هنری ایشان اختصاص یافته است. با ما همراه باشید.
زندگی‌نامه رسام عربزاده
سید ابوالفتح زیدی لطیفی نام کامل استاد هنر ایران است که در سال 1293 در شهر هنرپرورتبریز به دنیا آمد. او به انتخاب خود نام رسام عربزاده را لقب خویش قرار داد و در جهان او را به این نام می‌شناسند. پدر او از شاگردان نقاش بزرگ کمال‌الملک بود به همین دلیل او از کودکی با نقش و رنگ و هنر آشنا شد. نخستین هنری که از پدر خویش فرا گرفت طراحی و نقاشی بود اما به واسطه تحصیل در هنرستان و استعداد ذاتی خویش، هنرهای دیگری از جمله نوازنندگی ویلون، مجسمه سازی، طراحی کاریکاتور و سپس تمامی شاخه‌های هنری صنعت بافت فرش از جمله بافندگی، طراحی، رنگرزی، رفوگری و مرمت را تا بالاترین سطح استادی فرا گرفت. نوآوری‌ها و خلاقیت او در تلفیق طرح‌های سنتی با نقوش غربی و حتی ابداع روش‌های نوین بافت باعث شد که به لقب پدر فرش نوین ایران را بدهند. سرانجام با نهایت افسوس، سال 1373 جامعه هنری ایران در سوگ از دست دادن استاد فرهیخته آقای عربزاده فرو رفت.
آثار استاد رسام
پیش‌تر اشاره کردیم که استاد تنها در زمینه طراح، بافت و رنگرزی فرش دستبافت فعال نبوده و آثار بی‌نظیر دیگری را در دیگر حوزه‌های هنری می‌توان از او یافت.
برای مثال:
در زمینه هنر مجسمه سازی یکی از معروف‌ترین آثار ایشان سردیسی زیبا از شاعر بنام ایران، عارف قزوینی است که امروزه در محل آرامگاه ایشان در شهر همدان و در کنار مقبره ابوعلی‌سینا قرار دارد.
از میان بافته‌های سنتی استاد علاوه بر فرش، بر بفات گلیم‌ها نیز تسلط داشتند. گلیم هیچ ما هیچان یکی از معروف‌ترین آن‌ها است که شهرتی جهانی دارد.
تابلوفرش‌های مختلف نیز از دیگر آثار هنری به یادگار مانده از استاد هستند که شاید منحصربه‌فردترین آن تابلوفرش نوروز باشد. این اثر به خوبی نمایان‌گر علاقه استاد به فرهنگ ایرانی است. تلاش برای حفظ سنت نوروز توسط استاد منجر به بافت 3 نسخه از این تابلو فرش شده است که امروز از محل نگهداری یکی از آن‌ها اطلاعی در دست نیست.
تابلو فرش انقالاب در انقلاب یکی دیگر از آثار مشهور استاد است. این تابلو فرش به منظور آموزش قالی‌بافی به زندانیان در زندان قصر پیش از انقلاب بافته شد اما با شکل گیری انقلاب ایران بافت آن ناتمام و در همان زندان باقی ماند. پس از پایان جنگ ایران و عراق بافت این تابلو دوباره از سر گرفته شد. در قسمت پایینی تابلو این شعر بافته شده است:
تا در طلب گوهر کانی، کانی تا در هَوَس لقمه نانی، نانی
این نکته و رمز اگر که دانی، دانی هر چیز که در جُستن آنی، آنی ( مولانا )
از استاد آثار فراوانی به یادگار مانده که در مقاله‌ای جداگانه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت و در این قسمت تنها همین چند مثال اکتفا می‌کنیم.
بنیاد فرهنگی هنری فرش رسام عربزاده
نخستین بار در سال 1313 یک بنیاد فرهنگی جهت شناساندن هنر والای قالی‌بافی ایرانی توسط استاد تاسیس شد. اما در سال 1373 با همکاری و پیشنهاد شهرداری تهران، ساختمانی به عنوان موزه افتتاح شد که استاد بزرگوار شادروان رسام عربزاده با اهدای آثار بی‌همتای خود به این موزه و مردم ایران باعث شهرت آن شدند. در حال حاضر بنیاد فرهنگی رسام مجموعه‌ای متشکل از بخش‌های مختلف و متنوعی است که در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.
موزه: بدون شک با ارزش‌ترین بخش این مرکز ساختمان موزه آن است. تنها وجود آثاری با نام رسام کافی است که ارزش این موزه در مقایسه با دیگر موزه‌ها چند برابر بشود. 66 قطعه بی‌بدیل از آثار ابوالفتح رسام عربزاده در آن قرار گرفت.
این موزه روزهای شنبه تا چهارشنبه از ساعت 9 صبح تا 3 بعد از ظهر پذیرای علاقه‌مندان به هنر قالی‌بافی است.
نمایشگاه: بخش فوقانی ساختمان موزه بوده که جهت برگزاری نمایشگاه‌های مختلف مناسب سازی شده است. در این بخش هر ساله نمایشگاه‌های مختلفی از آثار هنری برگزار شده و این امکان را به هنرمندان می‌دهد تا در یک فضای دلنشین با امکانات استاندارد آثار خود را معرفی کنند.
فروشگاه: مانند هر مرکز فرهنکی دیگر بخشی از این مجموعه اختصاص دارد به فروش محصولات می‌باشد. این بخش می‌تواند مکان مناسبی برای خرید گردشگران خارجی به شمار بیاید. چراکه ضمن آشنایی با یکی از معروف‌ترین صنایع دستی ایران و مشاهده بهترین نمونه‌های آن در بخش موزه، می‌توانند یک مطمئن داشته باشند.
بخش آموزشی: آموزش و آگاهی رسانی همواره یکی از رسالت‌های خانوادگی عربزاده است که در تمام این سال‌ها حتی پس از فوت شادروان رسام عربزاده، فرزندان او بر آن پایبند بوده‌اند. این مرکز با همکاری سازمان فنی حرفه‌ای کشور، اقدام به برگزاری کلاس‌های مختلف آموزش قالی‌بافی، مربی گری و انواع کارگاه‌های آموزشی کرده است. تمامی این آموزش‌ها با همکاری برترین هنرمندان و مربیان کشور انجام شده و بستر مناسبی است برای افرادی که علاقه‌مند به فراگیری یک هنر سنتی و اصیلی ایرانی در سطح حرفه‌ای هستند. علاوه بر دوره سنتی بافت فرش دوره‌های آموزشی چون دورو بافی، چهره بافی، گرد بافی، طراحی فرش، مرمت فرش و… نیز در این مکان آموزش داده می‌شود.
بخش خدماتی: بی‌گمان یکی از کاربردی‌ترن بخش‌های این مرکز فرهنگی، قسمت‌های خدماتی آن همچون بخش شست‌وشوی فرش دستبافت، بخش تایین قدمت و قیمت فرش و در نهایت رفوگری است که توسط استادکاران حرفه‌ای انجام می‌شود. وجود چنین بخشی باعث می‌شود که افراد در صورت نیاز به چنین خدماتی بدون هیچ احساس نگرانی، فرش خود را به متخصصان حرفه‌ای بسپارند.
سخن پایانی
یکی از مهم‌ترین خواسته‌ها و آرزوی استاد رسام تلاش برای تداوم فرش بافی ایران بود. خوشبختانه امروز با گذشت سال‌ها از نخستین روز تاسیس بنیاد رسام، این مرکز همچنان با همت اعضای خانواده، دوستداران و به ویژه دختر ایشان فعالیت‌های فرهنگی خود را ادامه داده و صدها هنرجوی فرش دستبافت ایرانی را پرورش داده است. یادشان گرامی و راهشان پر رهرو باد.
آدرس مرکز فرهنگی رسام جهت بازدید علاقه‌مندان: تهران – خیابان پاسداران – بوستان یکم– پلاک ۶
نوشته مریم مصطفوی
