تاریخچه
سال‌ها پیش فرش دستباف ایرانی با طرح‌ها و نقش‌های خاص و چشم نواز به دنیا معرفی شد. به جرأت می‌توان گفت که یکی از خاص‌ترین این طرح‌ها، طرح گل شاه عباسی است. فرش شاه عباسی از گذشته تا کنون جذابیت و شهرت خود را حفظ کرده و امروزه نیز طرفداران بی‌شماری در سراسر دنیا دارد. علت نام‌گذاری این فرش به نام شاه عباسی این است که بافت این قالی اولین بار در دوران شاه‌عباس صفوی و در شهر اصفهان انجام شده است. شاید همین پیشینه قدرتمند تاریخی طرح شاه عباسی است که موجب می‌شود هر‌گاه نام قالی ایرانی را به زبان می‌آوریم اولین طرحی که در ذهنمان مجسم می‌شود، همین طرح گل زیبا و منحصر به فرد شاه عباسی باشد. نقش جذاب شاه عباسی را از قالی‌های خانه مادربزرگ در گوشه ذهن خود نگه داشته‌ایم و هنوزم که هنوز است اگر طرفدار سبک‌های سنتی و کلاسیک دکوراسیون باشیم اولین انتخاب ما برای دکوراسیون منزلمان فرش شاه عباسی خواهد بود.
شهرت این فرش نه تنها در کشورمان ایران و در بین مردمان خودمان بسیار زیاد است بلکه در سراسر دنیا فرش شاه عباسی را یکی از اصیل‌ترین و زیباترین قالی‌های ایرانی می‌دانند. فرش شاه عباسی طرح‌های گوناگونی دارد که ویژگی مشترک همه این طرح‌ها وجود گلی زیبا، موسوم به گل شاه عباسی است. به همین دلیل در این مقاله از مجله فرش‌بوم، ابتدا به معرفی و ویژگی‌های گل شاه عباسی می‌پردازیم و در ادامه به سراغ سایر طرح‌ها و رنگ‌های این فرش خواهیم رفت.
گل شاه عباسی
در فرش‌های شاه عباسی از طرح‌های ختایی و اسلیمی استفاده می‌شود که در این بین گل شاه عباسی از طرح‌های ختایی به شمار می‌رود. تمرکز طرح‌های ختایی بر روی گل‌ها و گیاهان موجود در دامان طبیعت می‌باشد. در طرح‌های ختایی سعی شده است که شکل و شمایل گل و گیاهان به شکل ساده و قابل لمس به نمایش گذاشته شود.
طرح گل شاه عباسی، بسیار شبیه به گل نیلوفر آبی که نمادی از یک گل مقدس و زیبا است، می‌باشد؛ به طوری که اگر سعی کنیم یک گل نیلوفر را به شکل دو بعدی بر روی کاغذ رسم کنیم می‌بینیم که طرحی از گل شاه عباسی ظاهر می‌شود. از ویژگی‌های اصلی گل شاه عباسی این است که تمام اجزای آن متقارن و در محیطی دایره شکل رسم می‌شود.
گل شاه عباسی قبل از اینکه بر قالی‌های ایرانی نقش ببندد بر روی ظروف ساسانی دیده شده است؛ یعنی قدمت آن به زمان ساسانیان و حتی قبل از آن در زمان زرتشت بازمی‌گردد. برگ‌های اطراف گل نیلوفر در واقع نماد دو ماهی هستند که اطراف گل در حال گردش می‌باشند. همین برگ‌ها به دور گل شاه عباسی نیز دیده می‌شوند که خود گواه بر الهام گرفته شدن آن از گل نیلوفر آبی می‌باشد.
انواع طرح‌های فرش شاه عباسی
افشان شاه عباسی
جالب است بدانید طرح افشان شاه عباسی نخستین بار، بر روی سر در مسجد گوهر شاد مشهد دیده شد. ویژگی بارز فرش‌هایی با طرح شاه عباسی افشان این است که این قالی‌ها ترنج ندارند و گل‌های شاه عباسی در اندازه‌های گوناگون به همراه سایر اجزاء گیاه به صورت در هم تنیده در سطح فرش پخش می‌شوند و گویی ما را به باغی از گل‌های زیبا می‌برند. این طرح‌ها و نقش‌ها، با حفظ قرینگی در میان فرش تکرار می‌شوند. انواع طرح‌های افشان را طرح‌های شاخه پیچ، شکسته و ختایی تشکیل می‌دهند.
شاه عباسی جانوری
این طرح به دلیل حضور جانوان که گرگ، گوزن، غزال و شیر از رایج‌ترین آن‌ها است به شاه عباسی جانوری شهرت یافته است. جانوران در حاشیه‌های فرش و گل‌های شاه عباسی زمینه فرش را احاطه می‌کنند. وقتی بیننده به این فرش نگاه می‌کند در نگاه اول جانوارنی ظریف بافت را می‌یابد که در بین شاخ و برگ در هم پیچیده گیاهان در حال تکاپو و جست و خیز هستند. طرح شاه عباسی جانوری اغلب توسط قالی بافان قم و کرمان بافته می‌شود.
شاه عباسی لچک و ترنج
در فرش لچک ترنج شاه عباسی می‌توان ترنج را در میانه فرش مشاهده کرد که پر شده از شاخ و برگ‌های در هم تنیده در کنار گل‌های زیبای شاه عباسی. لچک‌ها هم که گویی هر کدام ربعی از ترنج مرکزی هستند در چهارگوشه قالی خود نمایی می‌کنند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و خرید این فرش زیبا
عباسی طرّه‌دار
این طرح همان طرح لچک ترنج است با این تفاوت که دیگر جای لچک‌ها در چهارگوشه فرش نیست. در شاه عباسی طره دار همان طور که از نامش پیداست لچک‌ها جای خود را به طره‌هایی زیبا داده‌اند که دور تا دور فرش را احاطه کرده‌اند. ترنج این قالی در مرکز آن و تشکیل شده از گل‌های شاه عباسی است و متن قالی را گل‌ها، گیاهان، برگ‌ها و شاخه‌های در هم پیچیده با طرح‌های اسلیمی به همراه گل‌های ظریف شاه عباسی پوشانده‌اند.
فرش شاه عباسی شیخ صفی
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی را فرش با طراحی خاص مفروش کرده است که بعدها، فرش شاه عباسی شیخ صفی از آن الهام گرفته شد. از ویژگی‌های بارز قالی شاه عباسی شیخ صفی می‌توان به استفاده از نقش گل‌های خربزه‌ای شکل در اطراف ترنج و همچنین در لچک‌ها اشاره کرد. حاشیه‌هایی به شکل قاب و کتیبه نیز از دیگر خصوصیات فرش شیخ صفی است که جلوه‌ای خاص به این فرش بخشیده‌اند. امروزه قالی بافان با استفاده از هنر و نبوغ خود تغییراتی در طرح اصلی فرش شاه عباسی شیخ صفی ایجاد کرده‌اند. از جمله این تغییرات می‌توان به حذف لچک‌ها و استفاده از قاب‌های تزئینی در حاشیه‌های این قالی‌ها اشاره کرد که البته در نوع خود طرح‌های جذاب و چشم‌نوازی به شمار می‌روند. این طرح جدید را که نتیجه دخل و تصرف هنرمندان طراح است، طرح شاه عباسی تصرفی می‌نامند.
رنگ فرش شاه عباسی
علت تنوع رنگ بالا در فرش‌های شاه عباسی، تنوع نقوش و تعداد بالای آن‌ها در طراحی این نقشه است. نگاره‌هایی از انواع گل‌ها، گیاهان زیبا و جانوران و شاخه‌های در هم پیچیده، همه و همه دلیل محکمی بر تنوع رنگ و همچنین شادابی و سرزنده بودن این رنگ ها می‌باشد. از جمله رنگ‌هایی که برای متن فرش شاه عباسی استفاده می‌شود می توان به رنگ‌های نخودی، لاکی پررنگ و روشن اشاره کرد. همچنین استفاده از رنگ‌هایی مثل آجری و سرمه‌ای اغلب در حاشیه‌های این قالی رایج است. تقریبا غیرممکن است که شما بتوانید قالی شاه عباسی را بیابید که در آن کمتر از 4 رنگ به چشم بخورد. از دیگر رنگ‌هایی که اغلب در انواع طرح‌های فرش‌های شاه عباسی دیده می‌شوند همیشه رنگ‌های کرم، بژ، آبی، سبز، فیروزه‌ای، نیلی و عنابی پیشتاز بوده‌اند.
جهت مشاهده و بررسی و مقایسه صدها فرش دستباف و خرید یک فرش دستبافت زیبا اینجا کلیک نمایید
