در این مقاله از مجله فرش بوم قصد داریم به معرفی فرش دستباف شهر قم و ویژگی‌ها و تاریخچه آن بپردازیم. محبوبیت و شهرت فرش دستباف قم به اندازه‌ای است که در سال 1398 رئیس جمهور ایران از یک فرش دستباف ابریشم قم به عنوان هدیه و سوغاتی به همتای ژاپنی خود استفاده کرد.
نکته جالبی که در مورد چگونگی رواج قالی‌بافی در قم باید بدانید این است که قالی‌بافی در قم بر خلاف سایر شهرها که از روستاها رونق گرفتند و به شهر گسترش یافتند؛ از شهر شروع و سپس به روستاهای اطراف قم سرایت کرد!. حدود 100 سال پیش، دار قالی توسط بازرگانان به شهر قم آورده شد و از همان سال‌ها تا کنون، شاهد پیشرفت چشمگیر قالی‌بافی در قم هستیم.
فرش‌های دستباف قم دارای طرح‌های سنتی و اصیلی هستند که بافندگان آن‌ها با الهام از طرح‌های فرش‌های کاشان و اصفهان و ترکیب بعضی نقوش توانسته‌اند طرح‌های منحصر به فردی را تولید کنند.
ویژگی‌های فرش دستباف قم
کیفیت فرش دستباف قم خصوصا قالی ابریشم این منطقه، زبان زد خاص و عام است. دلیل این شهرت جهانی ویژگی‌های منحصر به فرد این فرش‌ها است که آن‌ها را از فرش‌های دستباف سایر مناطق کشور متمایز کرده است.
از جمله این خصوصیات می‌توان به تراکم بالای گره‌ها در این قالی که موجب ظرافت بسیار چشم نواز آن شده، اشاره کرد. این ظرافت و نظم گره‌ها در فرش‌های ابریشم قم دو چندان می‌شود؛ زیرا علاوه بر بافت ظریف و منظم گره‌ها، برای بافت این قالی‌ها از ابریشم بسیار مرغوب و با کیفیت استفاده می‌شود و همین موضوع موجب شده فرش‌های قم را سازگار با محیط زیست بدانند.
از دیگر خصوصیات فرش‌های قم می‌توان به نداشتن تعصب در استفاده از طرح و نقشه اشاره کرد که موجب شده از نقشه‌های فرش‌های بقیه شهرها استفاده کنند و بعد از اصلاح عیوب احتمالی آن‌ها، فرش‌هایی با طرح جدید و اصلاح شده که به بدون عیب و نقص بودنشان معروف‌اند را تولید کنند. همین امر باعث شده فرش تولید شده با نقشه اصلاح شده خیلی بهتر از فرش بافته شده با نقشه اولیه آن به نظر برسد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید این قالیچه دستبافت قم ترنجی طلایی اینجا کلیک نمایید
طرح و نقش در فرش دستباف قم
همان‌طور که گفتیم، در قالی قم نقش و طرح مستقل از طرح و نقش‌های دیگر فرش‌های دستباف مربوط به سایر نقاط کشورمان وجود ندارد؛ ولی چیزی که باعث تمایز و چشمگیر شدن طرح‌ها و نقش‌های فرش های دستباف قم می شود اول از همه دقت و ظرافت در بافت نقشه‌ها و به کار بردن مواد اولیه بسیار با کیفیت و تنوع رنگ بالا خصوصا در نمونه‌های ابریشمی این قالی می‌باشد. در مرحله بعدی، نکته‌ای که توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند حذف نواقص و عیوب در نقشه‌ها و طرح‌های فرش‌های دستباف قم است که به خوبی توسط هنرمندان قالیباف در قم اصلاح و با چاشنی کمی خلاقیت، طرح‌های زنده و جذابی تولید شده است.
از جمله طرح و نقش‌های رایج که در فرش‌های قم دیده می‌شود لچک و ترنج شاه عباسی، شکارگاه، خشتی، محراب، محرمات، درختی، گل‌فرنگ، گلدانی، افشان، کف ساده، بته ای، کتیبه و اسلیمی است که در ادامه چند نمونه از این قالی‌های زیبا و دیدنی را خواهیم دید.
رنگ‌های رایج در بافت فرش دستبافت
برخلاف گذشته که حداکثر از شش رنگ در فرش‌های دستباف قم استفاده می‌شد، امروزه تنوع این رنگ‌ها به چهل رنگ هم رسیده است و نکته قابل توجه درمورد رنگ‌های به کار رفته در قالی‌های قم این است که همگی طبیعی هستند و این موجب شده فرش‌های دستباف قم از نظر محیط زیست و سلامت نیز مورد تایید اهل فن قرار گیرند. از جمله مواد رنگزای معمول طبیعی که در فرش‌های دستباف قم استفاده می‌شوند می‌توان به برگ بو، نیل، سماق، اسپرک، پوست انار، روناس، قرمزدانه و پوست گردو اشاره کرد.
همان طور که گفتیم نداشتن تعصب نسبت به طرح یا نقشه‌هایی خاص از امتیازات فرش دستباف قم است که موجب شده شمار رنگ‌های به کار رفته در آن نیز بیشتر از سایر مناطق باشد. البته این تنوع رنگی درصورت سفارشی بودن قالی و در موارد نادر دیده می شود و به طور معمول از رنگ‌های محدودتری مثل طیف رنگ لاکی، قهوه‌ای، آبی، کرم، و همچنین رنگ‌های خاصی چون بژ، طلایی، زرشکی و مسی به وفور استفاده می‌شود.
فرش قم چگونه بافته می‌شود
جالب است بدانید بیشتر قالی‌های قم به صورت تکی بافته می‌شود و نمی‌توان گفت که محصول یک کارخانه یا کارگاه بزرگ هستند. البته موسسه‌های کوچکی در قم وجود دارند که کاری مشابه با کارگاه‌های قالی‌بافی انجام می‌دهند ولی به بزرگی کارگاه نیستند.
قالیبافان قمی برای بافت فرش‌های دستباف خود دقت زیادی به کار می‌برند؛ خصوصا برای منظم کنار هم قرار گرفتن گره‌ها که موجب ظرافت بالای فرش خواهد شد بسیار ماهرانه و با وسواس عمل می‌کنند؛ به همین علت است که همیشه نتیجه کارشان بی‌نقص و عالی است و فرش قم را به یکی از نفیس‌ترین فرش‌های کشور مبدل کرده است.
صادرات فرش قم
می توان گفت بعد از نفت، مهم‌ترین کالای صادراتی ایران، فرش‌های دستباف هستند که در دنیا به علت تنوع در رنگ، نقش‌ها و طرح‌های سنتی خود شهره خاص و عام هستند. در بین فرش‌های دستباف ایرانی، امروزه قالی‌های قم خصوصا نوع ابریشمی آن‌ها بسیار مورد اقبال اروپایی‌ها خصوصا آلمانی‌ها واقع شده است؛ به گونه‌ای که بیش از 90 درصد تولیدات قالیبافان قمی به خارج از کشور صادر می‌شود و البته در داخل ایران هم طرفداران بی‌شماری دارند. خصوصا نوع ابریشمی قالی‌های قمی جزو کالاهای لوکس به حساب می‌آید که بیشتر از اینکه برای پوشاندن کف خانه مناسب باشد سزاوار آویزان شدن به دیوار به عنوان تابلویی شاهکار و جذاب است.
سخن پایانی
در بسیاری از مناطع کشور عزیزمان ایران، کالاهای ارزشمند و فاخری چون فرش‌های دستباف، به دست هنرمندان توانمند و ماهری تولید می‌شوند که فرش قم از جمله آن‌ها به حساب می‌آید. قالیبافان قمی این فرش‌های نفیس را با صرف زحمت و وقت زیاد می‌بافند؛ به طوری که معمولا بافت یک قالیچه کوچک ابریشمی در قم، حاصل حدافل یک سال تلاش بافنده است تا موجب غرور ایران و ایرانی در سراسر جهان شوند.
