قالیچه‌های معروف به بلوچی، به دست اقوام یلوچ ساکن در مناطق مختلف خراسان، ازجمله تربت‌حیدریه و تربت جام، بافته می‌شود. این قالیچه‌ها که کوچک‌ترین آن‌هاابعادی حدود 80 در 90 سانتی‌متر و بزرگ‌ترین آن‌هاحدوداً 110 در 200 سانتی‌متر است، به سبب رنگبندی منحصربه‌فرد خود در ایران و دنیا مشهور شده‌اند. رنگبندی این قالیچه‌ها اغلب تیره است و هارمونی و هماهنگی رنگی بی‌نظیری در ترکیب رنگی آن دیده می‌شود. در این مقاله قصد داریم شما را با این دستبافتههای اصیل و زیبا بیشتر آشنا کنیم.
بافندگان فرش دستباف بلوچ
اقوام هفتگانه بلوچ، عرب، کرد، فارس، چارایماق و سیستانی به دلیل شرایط خاص سیاسی و طبیعی در طول تاریخ در مناطق مختلف استان‌های خراسان رضوی و جنوبی ساکن شده‌اند. این اقوام تولیدکننده فرش‌هایی هستند که به لحاظ دارا بودن ویژگی‌های مشترک، در بازار جهانی به نام قالی بلوچ خراسان شناخته می‌شوند. معمولاً تصور بر این است که قالیچه‌های عشایر بلوچ در منطقه بلوچستان، که نیمی از آن در ایران و نیمی در پاکستان قرار دارد، بافته می‌شوند؛ اما در حقیقت، قالیچه‌های بلوچی، در بلوچستان ایران و یا در پاکستان بافته نمی‌شوند؛ بلکه توسط عشایر بلوچ شمال خراسان به‌ویژه در اطراف تربت‌حیدریه، کاشمر، سرخس، تربت جام و نیشابور تهیه بافته می‌شوند. تربت‌حیدریه و تربت جام که به ترتیب از شهرهای مرکزی و شرقی استان خراسان هستند از سال‌ها قبل به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز تهیه قالیچه‌های بلوچ شهرت و اعتبار خود را حفظ نموده و هم اکنون نیز به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز تولید و عرضه و فروش قالیچه‌های اصیل و زیبای بلوچی، سهم عمده‌ای در تولید فرش بلوچ استان خراسان دارند.
رنگبندی منحصربه‌فرد قالیچه‌های بلوچ
از ویژگی‌های بارز قالی بلوچ نوع رنگبندی آن است که اغلب این دستبافتهها دارای رنگبندی تیره می‌باشند و وجه تمایز آن‌ها از سایر دستبافتههای عشایری همین تناژ رنگی تیره آن است. تعداد رنگ‌های مورد استفاده در این قالیچه‌ها بسیار محدود است (حدود چهار یا پنج رنگ در یک قالیچه) و در بالغ بر 70 درصد قالیچه‌های بلوچ کمتر از هفت رنگ متفاوت را می‌توان یافت که این خود وجه تمایز قالیچه بلوچی از سایر فرش‌های ایرانی است که از تنوع رنگی بیشتری برخوردارند. بیشترین رنگ مطرح و مورد استفاده در قالی‌های بلوچی، رنگ سورمه‌ای است.
جهت مشاهده و خرید بهترین فرش های دستباف بلوچی اینجا کلیک نمایید.
رنگ تیره‌‌ی قالیچه‌های بلوچ در نتیجه‌ی به کار بردن سه مایه از قرمز سیر، آبی سیر و متوسط و سیاه حاصل می‌شود. طرح‌های قالیچه‌های بلوچ اغلب هندسی و بسیار آبستره (ساده شده) است و بافنده بلوچ هنگام بافت برای خطوط اصلی طرح که به‌اصطلاح همان دورگیری است، معمولاً از رنگ سیاه استفاده می‌کند و این کار اثر رنگ‌های قرمز و آبی سیر را عمیق‌تر جلوه می‌دهد. بهترین مواد رنگزایی که توسط افراد بلوچ به کار برده می‌شود عبارتند از: نیل پرطاووسی برای انواع مایه‌های آبی، روناس برای انواع رنگ سرخ و قرمز، پوست گردو برای مایه‌های شتری و برگ بید برای رنگ زرد. برای رنگ‌های سیاه نیز از پشم سیاه رنگ استفاده می‌کنند ولی معمولاً آن را با نوعی مردار سنگ که دارای آهن است و در زبان محلی آن را با عنوان “مک” می‌شناسند، رنگ می‌کنند تا مایه‌ی یکنواختی از آن به دست آید. معمولاً برای تثبیت رنگ‌ها، زاج سفید را مورد استفاده قرار می‌دهند که البته مواردی که با نیل پرطاووسی رنگ‌آمیزی می‌شوند از این قاعده مستثنا هستند. گاهی نیز آن‌هارا با پختن یک نوع خاک محلی که دارای سولفات آهن است به دست می‌آورند.
رنگ قالیچه‌های بلوچ چگونه به دست می‌آید؟
رنگ زیبای قالیچه‌های بلوچی معمولاً با استفاده از رنگزاهای طبیعی به دست می‌آید و اکثراً در زمینه‌های تیره مانند قرمز، قهوه‌ای، بژ و سیاه قرار می‌گیرند و این دلیلی است که در بازار، این دستبافتهها را معمولاً «سیاه کار» نیز می‌نامند. الیاف پشم مورد استفاده در بافت این قالیچه‌های زیبا، با استفاده از مواد رنگزای طبیعی همچون نیل برای به دست آوردن انواع رنگ آبی و سرمه‌ای، روناس برای انواع رنگ سرخ و قرمز، پوست گردو برای رنگ شتری و برگ بید برای رنگ زرد، رنگ‌آمیزی می‌شود. البته رنگ کرم که از پشم شتر تهیه می‌شود نیز از جمله ویژگی‌های منحصربه‌فرد و خاص در فرش دستباف بلوچ است. در واقع بافندگان بلوچ الیاف به دست آمده از پشم شتر که به‌طور طبیعی کرم رنگ هستند را بدون رنگ‌آمیزی در فرش استفاده می‌کنند و در واقع از زیبایی رنگ طبیعی خود الیاف بهره می‌برند. در فرش‌های طرح محرابی اقوام بلوچ که برای گذاردن نماز مورد استفاده قرار می‌گیرند غالباً زمینه‌ای به رنگ شتری دارند و در برخی‌شان زردی تابناک به کار رفته است. در قالیچه‌های غیر محرابی بلوچی هم پشم شتر به کار می‌رود ولی این قالیچه‌ها که به نام «جباری» معروف هستند، معمولاً جزء جهیزیه‌ی دختران است و خرید و فروش نمی‌شود.
تنالیته رنگی در فرش دستباف بلوچ
در واقع می‌توان گفت استفاده از چهار و حداکثر پنج رنگ، شیوه کار بافندگان بلوچ است. تا همین اواخر هنوز هم بلوچ‌ها منحصراً از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌کردند و تنها استثناء رنگ سیاه بوده است. همان‌طور که گفته شد وقتی که آن‌ها از تارهای سیاه به رنگ طبیعی استفاده نمی‌کنند، برای رنگ‌آمیزی پشم به مک (mak) یا پروتز اکسید آهن متوسل می‌شوند که این ماده برای پشم خورنده است. بافندگان بلوچ معمولاً رنگ‌های قرمز- قهوه‌ای تیره، آبی تیره و سورمه‌ای مایل به مشکی را ترجیح می‌دهند. آن‌ها از تنالیته‌های مختلف یک رنگ استفاده می‌کنند؛ برای مثال چهار تنالیته قرمز یا بیشتر در قالی‌های بلوچ قابل تشخیص است. قالیچه‌های بلوچی که بیش از 70 سال قدمت دارند عمدتاً دارای رنگ‌های آبی متوسط، سرمه‌ای، کبود، قرمز آجری، قرمز آتشی، قرمز تیره، مسی، قهوه‌ای شتری و تیره بوده‌اند.
درسالهای آخر قرن 13 به‌کارگیری رنگ‌های شیمیایی در تولید فرش دستباف در مناطق مختلف ایران رواج بسیار یافت و تجاری‌سازی این کالا که موجب تغییر یافتن ماهیت قالی‌بافی شهری و روستایی گردید، تأثیرات مخربی بر دستبافتههای عشایر و ایلات دورافتاده بر جای گذاشت. آبی تیره تا مایل به آبی مشکی عمدتاً در زمینه قالی‌های بلوچ مناطق تربت‌حیدریه، کاشمر، جلگه خواف و شمال هرات دیده می‌شود و قالی‌های بلوچی مشهد، سرخس و فریمان که عمدتاً در نیمه دوم قرن گذشته بافته شده است دارای رنگ زمینه آبی متوسط بوده و همچنین بافندگان بلوچ شهرستان‌های نیشابور، شمال مشهد، جلگه تربت جام، جلگه باخرز، مه و لات و بخشی از قاینات برای رنگ زمینه از قرمز آجری، قرمز آتشی تا قرمز تیره استفاده می‌کرده‌اند.
سخن پایانی
قالیچه‌های اصیل بلوچ به لحاظ رنگبندی و هارمونی رنگی، از جمله خاص‌ترین و زیباترین دستبافتههای ایران به شمار می‌روند که طرفداران زیادی در بازارهای داخلی و خارجی فرش دستباف دارند. در واقع، به علت هماهنگی و همگونی رنگ‌ها در این قالیچه‌ها، به‌راحتی می‌توان آن را در یک دکوراسیون مدرن و شیک استفاده کرد و از زیبایی آن لذت برد. فروشگاه آنلاین «فرش بوم» مرجع خرید فرش دستباف است که تنوع بی‌نظیری از فرش‌های اقوام مختلف ایرانی را در وبسایت خود موجود دارد. شما می‌توانید با مراجعه به وبسایت این فروشگاه، از دیدن نمونه‌های منحصربه‌فرد فرش دستباف ایرانی لذت ببرید و با کمک مشاوران آنلاین فرش بوم، بهترین خرید را تجربه کنید.
