این بار مجله آنلاین فرش بوم، در میان سرزمین‌های کوهستانی و بلند غرب ایران، در جست‌وجوی نگاره‌هایی کهن و اصیل بر روی فرش دستبافت ایرانی است که بافندگان آن، کسانی نیستند جز مردمان سخت‌کوش قوم کرد. نگاره‌هایی که نسل به نسل از نیاکانمان به یادگار مانده و دانه به دانه با دستان زنان کرد بر روی تار و پود فرش گره زده می‌شوند. همان‌طور که احتمالا می‌توانید حدس بزنید، در این قسمت از مجله فرش بوم، به معرفی دستبافته‌های منطقه‌ای در غرب ایران به نام گروس یا بیجار امروزی خواهیم پرداخت؛ چراکه فرش‌های این منطقه با توجه به شرایط خوب آب‌وهوایی، دارای کیفیت بسیار بالا از لحاظ مواد اولیه هستند و همواره جزو انتخاب‌های اول بسیاری از علاقه‌مندان به فرش دستباف به شمار می‌آیند. اگر شما هم جزو این دسته هستید یا به خرید یک فرش با کیفیت و اصیل تمایل دارید، بدون شک آشنایی بیشتر با پیشینه و نگاره‌های آن، لذت استفاده از آن را دوچندان خواهد کرد؛ پس تا انتهای این نوشتار با ما همراه باشید.
آشنایی با جغرافیای گروس
گروس در گذشته نامی برای یکی از ایالت‌های ایران بوده که شامل مناطق کردستان، زنجان و همدان امروزی است. مرکزیت این ناحیه بیجار نام داشته که پس از تشکیل استان‌های جدید، تنها قسمت قدیمی باقی مانده از گروس، همین شهر بیجار است. این منطقه با قدمتی بیش از 3000 سال همواره محل زندگی مردمانی بسیار شجاع و سخت‌کوش با نیای قوم ماد بوده که در این ناحیه کوهستانی می‌زیستند. همانند دیرباز، امروز نیز دامپروری و کشاورزی از مشاغل اصلی مردم این منطقه است که زنان هم قدم با مردان در امور کشاورزی کمک‌رسان خانواده هستند.
پیشینه قالی‌بافی در گروس
زنان کرد گروسی که امروز در شهرها و روستاهای منطقه بیجار ساکن شدند، میراث‌دار هنر ظریف و ارزشمند قالی‌بافی از گذشتگان خود هستند. یکی از دلایل پیشرفت و فراوانی این هنر از گذشته تا کنون در این ناحیه، در دسترس بودن مواد اولیه مرغوب به واسطه رواج دامپروری و پرورش گوسفندانی با پشم‌های بسیار مرغوب است. زنان کرد با دستان خود قالی‌هایی می‌بافند که نه تنها در ایران بلکه در جهان همه را شیفته خود می‌کند. اما به راستی راز و رمز این شیفتگی در چیست؟ اما پیش از رمز این راز با دیگر کالاهای تولیدی آن‌ها آشنا می‌شویم.
انواع دستبافته‌های منطقه گروس
خوشبختانه دستبافته‌های منطقه بیجار یا گروس تنها فرش نیست! انواع دیگری از بافت‌ها نیز در این ناحیه بافته می‌شوند که خود نشان از خلاقیت و هنر والای مردمشان دارد.
گلیم گروس: گلیم نام نوعی زیرانداز شبیه به فرش است با این تفاوت که از قالی نازک‌تر بوده و فرش ندارد. ضخامت آن باعث می‌شود که از آن به عنوان پرده، خورجین، سجاده و یا برای پوشش سطح کرسی‌های قدیمی نیز استفاده کنند. گلیم‌ها در بیجار انواع مختلفی دارند که با توجه به ابعاد، رنگ و نقش به آن‌ها نام‌های متفاوتی داده‌اند تا بتوان آن‌ها را از هم تشخیص داد. پلاس، گلیم چرخی بافت، جوال، گلیمچه، مسند و… از دیگر گلیم‌های رایج این منطقه هستند.
زیلو: یکی از ساده‌ترین انواع زیرانداز است که در زندگی‌های روستایی و عشایری کاربرد فراوانی دارد. جنس تار و پود آن از جنس پنبه است و طرح و نقش آن پیچیدگی خاصی ندارد.
جاجیم: زیرانداز نازکی است که نقش آن از خطوط راه راه رنگی تشکیل شده است. این دستبافته با نام چادر شب نیز شناخته می‌شود.
فرش: فرش‌های دستبافت شاید مهم‌ترین زیراندازهای تولید شده در این منطقه باشند. کیفیت این بافت‌ها تا به حدی است که در جهان به فرش آهنی شهرت دارند. در کنار کیفیت فرش‌های بیجار نگاره‌هایی منحصر به فرد دارند که خاص فرهنگ این منطقه بوده و آن را با دیگر قالی‌ها متمایز می‌کند. این فرش‌ها یکی از کالاهای صادراتی کشورمان به شمار می‌آیند.
نگاره‌های گروسی
هنگامی که تاریخ زندگی مردمان کرد را می‌خوانیم، در می‌یابیم زندگی آن‌ها همواره با طبیعت عجین بوده است. از همین روی، وقتی آن‌ها شروع به قالی‌بافی کردند تمام تلاششان نمایش طبیعت زیبای پیرامون خود بر متن فرش بود. زیباترین گل‌ها، شاداب‌ترین درختان و درخشان‌ترین رنگ‌های طبیعت همواره منبع الهام آن‌ها در نقشی بود که به صورت ذهنی بر روی فرش می‌زدند. به راستی این عشق به طبیعت راز محبوبیت این فرش‌ها می‌تواند باشد. علاوه بر ویژگی یاد شده، مردمان کرد با خلاقیت ویژه‌ای که داشتند نگاره‌هایی مفهومی را نیز وارد متن فرش کردند. این نگاره‌های جدید ریشه در باورها و فرهنگ این قوم داشت. آن‌ها برای بیان عواطف یا احساساتی خاص خود از اشکال به خصوصی استفاده می‌کردند؛ از همین نظر بسیاری از اشکال استفاده شده در فرش‌ها نشان از چیزی داشته که در ادامه معنای چندی از آن‌ها را بررسی می‌کنیم.
نقش آب: نشان تقدس
خورشید: نشان گرما و باروری
درخت: نشان از رشد داشته و اگر درخت از نوع سرو باشد نشان از زندگی و جاودانگی دارد.
پرنده: نشان از رسیدن به کمال یا مرگ
انسان: با توجه به نوع طراحی آن می‌تواند نشان از دوستی یا قدرت باشد.
ماهی: نماد آب و باراز
کوه: نشان از مقاومت بوده و نقش نگهبان دارد.
شانه: نشان از پاکیزگی و تمایل به ازدواج
ستاره: نشان از شادمانی دارد.
موارد ذکر شده تنها نگاره‌های مورد استفاده در فرش‌های بیجار نیستند! بسیاری دیگر از نگاره‌های متفاوت وجود دارند که زاییده خیال و احوالات بافنده هستند. علاوه بر این بسیاری از نقوش هماننده نقش‌های ترنج و گل‌های شاه عباسی از دیگر مناطق ایران به فرهنگ قالی‌بافی بیجار وارد شده و به زیبایی هرچه تمام‌تر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
انتخاب رنگ
رنگ همیشه یکی از ارکان مهم یک فرش زیبا بوده و هست. این رنگ است که به نگاره‌ها جان می‌دهد و به فرش هویت می‌بخشد. استفاده از 3 رنگ اصلی یعنی قرمز، زرد و آبی در فرش‌های کردی کاربرد بسیاری دارد. در کنار این رنگ‌ها استفاده از رنگ‌های مکمل همانند سبز و قرمز، آبی و نارنجی و استفاده از رنگ‌های متضاد را می‌توان در فرهنگ انتخاب رنگ فرش‌های بیجاری قرار داد.
سخن پایانی
برای شناخت و درک هنر مردمان قوم گروس، پیش از هر چیزی باید محیط پیرامون و فرهنگ آن‌ها را شناخت؛ چراکه نقش و نگارهایشان ریشه در محل زندگیشان و آمال و آرزوهایشان دارد که با خلاقیت تحسین برانگیزشان تبدیل به نقشی شگفت انگیز شده است که ما گاهی آن را خیالی می‌پنداریم.
فرش بوم، مرجع معتبری برای خرید قالی‌های بیجار است. بدون نیاز به صرف زمان زیاد و یا خسته شدن از گشت و گذارهای طولانی، در سایت می‌توانید هم زمان حجره‌های بسیاری را از سراسر ایران ببینید که اتفاقا دارای تنوع خوبی از فرش دستبافت بیجار نیز هستند. برای مشاهده آن‌ها کافی است اینجا کلیک کنید.
نوشته: مریم مصطفوی
