نقش طبيعت‌گرايانه گلفرنگ حدوداً از دوره قاجار در بافت فرش ایرانی متداول شد. بافت این نقش از منطقه كردستان شروع شده و در ادامه در كرمان و برخي نقاط ديگر نیز رواج يافته است. طرح گلفرنگ که الهام گرفته شده از گل‌هاي فرانسوي است و به نام «لويي فيليپ» نيز معروف است، به سفارش دوستداران فرانسوي قالي ایرانی در اوايل سده سيزدهم ه.ق بافته شده است. اين نقشمايه بيش از يك قرن دوام يافته و هنوز نیز در نقش فرش ايران به كار مي‌رود. رنگ‌هاي صورتي، نيلي، سبز كم رنگ، بژ و قرمز تند از رنگ‌هاي غير معمولي بود كه در رنگ‌آميزي اين فرش‌ها به كار می‌رود؛ در حالی که استفاده از این رنگ‌های تند را در ترکیب رنگ فرش‌های سنتی ایران به ندرت مشاهده می‌کنیم. در ادامه به طور مفصل به بیان ویژگی‌های فرش گلفرنگ در ایران می‌پردازیم.
رواج طرح گلفرنگ در ایران
گل با همه زيبايي‌اش به‌صورت حقيقي يا تجريدي و خيالي از زمان‌هاي بسيار دور يكي از رايج‌ترين نقشمايه‌هاي فرش ايران بوده است. گل‌ها در فرش و ساير مصنوعات دستي، نمادی است براي مفاهيمي كه طراح و بافنده قصد القا آن را به بیننده دارند. دوران قاجار سرآغاز تجدد‌خواهي و ابتداي تدريجي افسون‌زدايي و كنار رفتن صور تمثيلي از هنر ایرانی است. هنر اين دوران به ويژه در زمینه‌ی طراحي فرش، روح تاريخ را از وجه شرقي به سوي غربي تغييرداد. طرح باغ كه قبلاً در زمان صفوي صورتي بهشتی و ماورایی و معنوي داشت از ساخت ماورایی خود به درون كادرها نزول پيدا كرد. به تدریج و در پی این تغییر و تحول، “گل محمدي” ايراني به عنوان يك نگاره زيبا روي فرش دستباف قرارگرفت و به نام «گل فرنگ» خوانده شده و بافت آن در مناطق مختلف فرش‌بافی ایران به شدت شیوع یافت. طرح گلفرنگ طرحی است تركيبي از طرح‌هاي اصيل ايران با گل‌هاي طبيعي مخصوصاً گل سرخ. در قالي‌هايي که با اين نقش بافته می‌شوند غالباً از رنگ‌های تند و روشن مخصوصاً رنگ‌های سرخ، که در سایر فرش‌های سنتی ایرانی مرسوم نیست، استفاده می‌شود.
ویژگی‌های طرح گلفرنگ در فرش ایرانی
در فرش‌های طرح گلفرنگ، گل‌ها اغلب به‌صورت تغيير شكل يافته از نوع طبيعي آنها است و شكل طبيعي گل در اين دستبافت به ندرت مشاهده می‌شود. همين تغيير نقش مايه‌ها از شکل طبيعي آنها براي هماهنگي با ساير نگاره‌هاي فرش، نشانه هنرمندي طراحان و بافندگان آن است و اين كار هنري تا بدان حد در نقش فرش مؤثر است كه خود بيانگر و مشخص کننده محل بافت فرش نيز مي‌باشد. در طرح فرش گلفرنگ، از شكل طبيعي يا تغيير يافته اغلب گل‌ها استفاده مي‌گردد كه برخي از آنها عبارتند از: گل محمدي و انواع آن، گل آفتابگردان، گل كاغذي، گل شاه عباسي، گل اطلسي، گل حنا، گل ختمي، گل سوري، گل لاله عباسي.
طبيعت‌گرايي در فرش ايران عمدتاً با مفهوم محاكات و تقليد يا نسخه‌برداري از طبيعت همراه بوده است تا ناتوراليسم غربي كه به دنباله رئاليسم قرن 18 اروپا است. اما در قرن اخير و از دوره‌ي پهلوي به بعد با نوعي ناتوراليسم غربي در هنر فرش مواجه هستيم. در حقيقت گل رز اروپايي همان نقش گلفرنگ است كه در فرش ايران راه يافته است و در دوران قاجار، الگوهاي اروپايي همچون پيچك فرنگي، طرح چدني، گل سرخ لندني… و غيره نيز رايج شدند. طرح گلفرنگ الهام گرفنه شده از گل‌هاي فرانسوي است. اين نقش كه به نام «لويي فيليپ» نيز معروف است به سفارش دوستداران فرانسوي قالي در اوايل سده سيزدهم ه.ق بافته شده است. اين نقشمايه بيش از يك قرن دوام يافته و هنوز هم در نقش فرش ايران به كار مي‌رود. رنگ‌هاي صورتي، نيلي، سبز كم رنگ، بژ و قرمز تند از رنگ‌هاي غير معمولي بود كه در رنگ‌آميزي اين فرش‌ها به كار می‌رود؛ در حالی که استفاده از این رنگ‌های تند را در ترکیب رنگ فرش‌های سنتی ایران به ندرت مشاهده می‌کنیم.
گلفرنگ در چه مناطقی از ایران بافته می‌شود؟
اصطلاحاتي همچون برگ فرنگ، گلفرنگ، و لچك ترنج گلفرنگ نيز از دوران قاجار رواج یافت. دامنه نفوذ طرح‌هاي به‌اصطلاح گلفرنگ به گونه‌اي بود كه در اندك زماني علاوه بر بافته‌هاي شهري ايران، همچون كرمان، در بافته‌هاي گره‌دار روستايي و عشايري ايران نيز رایج شد. گروه‌هاي فرعي اين طرح را گل سرخ، لچك ترنج، گلفرنگ بيجار، گلفرنگ مستوفي، گلفرنگ ترنج‌دار،گلفرنگ دسته گل، گلفرنگ گل و بلبل تشكيل مي‌دهند.
جهت مشاهده و خرید این پرده‌ای دستباف بختیار گل فرنگ سرمه ای اینجا کلیک نمایید
شباهت ظاهري برخي از نمونه‌هاي طرح گلفرنگ در قالی ایرانی به‌گونه‌اي است كه هر بيننده‌اي را در يكسان دانستن خاستگاه مشترك آنها بيش از پيش متعجب مي‌سازد. از اين ميان مقايسه طرح معروف گل ميرزا‌علي در فرش‌هاي كردستان به ويژه سنندج، گل معروف موسي‌خاني بر روي بافته‌هاي عشاير افشار كرماني و طرح معروف گل سرخ اسفندقه كه طرح خاص قالي‌هاي دهستان اسفندقه از توابع شهرستان جيرفت است با طرح معروف گلفرنگ بختياري و همچنين گل‌فرنگ‌هاي قالي‌هاي روستاي فرادنبه از توابع شهرستان بروجن تا حدود زيادي اين شباهت‌ها را نشان مي‌دهد به عبارت ديگر هر چه بيشتر ما را در کشف خاستگاه مشترك آنها ياري مي‌رساند. گروهي بر اين عقيده‌اند كه چنين نقشي بر روي فرش گره‌دار ايران و پراكندگي آن در بسياري از نقاط فرش‌بافي ايران نمي‌تواند سابقه‌اي بيش از 218 سال داشته باشد. چرا که قديمي‌ترين نمونه‌هاي فرش‌هاي منقوش با اين طرح به دوران حكومت شاهان قاجار برمي‌گردد.
نقش طبيعت‌گرايانه گلفرنگ كه از دوره قاجار مرسوم گرديده و بافت این نقش از منطقه كردستان شروع شده و در كرمان و برخي نقاط ديگررواج يافته است، گاهی به صورت واگيره و گاهی نيز در طرح‌هاي تلفيقي استفاده مي‌شود. طرح‌ها و نقوش اصيل مراكزي نظير كرمان، اراك و همدان در شرايطي، اجباراً در مقابل طرح‌هاي وارداتي به وسيله كمپاني‌هاي خارجي تا حدودي عقب نشيني مي‌كنند؛ ولي با گذشت زمان آنها را در فرهنگ خود نمي‌پذيرد. در اين ميان نقش گوبلني يا همان گلفرنگ مستثني است. اين طرح به علت سنخيت با طرح‌هاي ايراني در متن فرش‌بافي ايران جاي گرفته است. در حال حاضر طرح گلفرنگ در اكثر مناطق فرش‌بافي ايران بافته مي‌شود ولي از شاخص‌ترين اين مناطق مي‌توان به تبريز، قم، كاشان، بيجار، سنندج، ملاير، هاوند اراك، كاشمر، كرمان، مناطق فرش‌بافي استان چهارمحال بختياري، ايلات خمسه و عرب اشاره كرد. توليد‌كنندگان فرش‌هاي تبريز در هفتاد سال اخير از طرح گلفرنگ دركنار طرح‌هاي ديگر رايج منطقه استفاده مي‌كنند.
سخن پایانی
گلفرنگ یکی از طرح‌های زیبای فرش ایرانی است که از دوره قاجار و با الهام از شکل گل‌های طبیعی مانند رز و گل محمدی در ایران رواج یافت. در حال حاضر این نقش در شهرهایی مانند کرمان، تبریز، قم، کاشان، بیجار، سنندج، کاشمر و غیره بافته می‌شود. «فرش بوم» به‌عنوان یک مرجع، در زمینه فروش انواع فرش دستباف است که با داشتن کیفیت و تنوع بالا در محصولات، و با استفاده از کارشناسان مجرب و فراهم کردن امکان مشاوره قبل از خرید، شما را در خرید بهترین گزینه مد نظرتان یاری می‌کند.
