فرشهای دستبافت ایرانی نه تنها جزو گرانبهاترین صنایع دستی ایران، بلکه جزو ارزشمندترین دستبافتههای جهان هستند. یکی از دلایل قیمت بسیار بالای این کالا، طبیعی بودن آن است. یعنی تمامی مواد اولیه مورد استفاده برای بافت یک فرش ایرانی، از مرحله چله کشی گرفته تا تمام گره زدنها، همگی از دامان طبیعت به دست میآیند. الیافها از پشم گوسفندان یا پیلههای کرم ابریشم به دست میآیند و برای رنگآمیزی آنها از حشرات، کانیها و گیاهان مختلفی که در طبیعت وجود دارند استفاده میشود. این موضوع در کنار مزایای بسیار زیادش از جمله زیبایی بیشتر، عدم ایجادحساسیتهای مختلف، ماندگاری بیشتر و… کمی شما را برای نگهداری به دردسر خواهد انداخت.. همچون هر چیز طبیعی در این جهان، فرشهای دستباف نیز نیاز به نگهداری و رسیدگی دارند تا طول عمرشان افزایش یابد. در این قسمت از مجله فرش بوم، میخواهیم به این مسئله با اهمیت یعنی نگهداری از فرشهای دستباف به ویژه آنهایی که برای مدتی بلا استفاده هستند، بپردازیم. این نکات قطعا به خوبی راهنمای نگهداری قالی ایرانی شما خواهد بود.
چرا فرش دستبافت نیاز به نگهداری دارد؟
همانطور که در مقدمه این نوشتار از مجله فرشبوم اشاره شد، فرشهای دستباف ایرانی به عنوان کالایی که از مواد اولیه طبیعی خلق شدهاند، میتوانند تحت تاثیر شرایط محیط پیرامون خود قرار بگیرند. برای مثال عواملی همچون دما، رطوبت، نور آفتاب و… که میتوانند موجب آزار و اذیت ما انسانهای بشوند، فرشها دستبافت طبیعی را نیز تحت تاثیر قرار میدهند. این درحالی است که فرش ماشینی به دلیل وجود الیافهای مصنوعی و شیمیایی تحت تاثیر این عوامل نیست یا به ندرت قرار میگیرد. بنابراین لازم است اگر قالی دستباف دارید، برای مراقبت از آن برنامهریزی داشته باشید. اما این زحمت و برنامهریزی برای مراقبت از فرش، قطعا ارزشش را دارد؛ چراکه فرشهای دستبافت با گذر زمان و قدیمی شدن، بسیار گرانبهاتر از روز اول شده و کالای شما به یک اثر ارزشمند تبدیل میشود. حتی فرشهای دستبافت ایرانی اگر به درستی نگهداری شوند، کالای مناسبی برای سرمایهگذاری خواهند بود. پس بهتر است در ادامه، نخست با عواملی که سلامت قالیهای ما را در خطر میاندازند، بیشتر آشنا شده و با راهکارهای مقابله با آنها آشنا شویم.
چه چیزی فرش دستبافت شما را خراب میکند؟
فرشهای دستبافتی که به هر دلیلی استفاده نمیشوند بیشتر در معرض آسیب خواهند بود. این فرشها بر روی زمین پهن نبوده و معمولا در محیطهای بستهای همانند انباری که تاریک است نگهداری میشوند. محیط تاریک، عدم گردش مناسب هوا، رطوبت، خاک و وجود جانوران موذی در این محیط، سلامت فرش را به صورت جدی به خطر میاندازد. گاهی اوقات ممکن است قالیها نه در یک محیط تاریک مثل انباری یا زیرزمین، بلکه در یک محیط نورگیر قرار داشته باشند؛ باید بدانید نور مستقیم خورشید نیز میتواند باعث خرابی و کدر شدن رنگ فرش شما شود. همچنین گرمای آفتاب با گذشت زمان فرش شما را بسیار خشک کرده که موجب شکنندگی الیافها به ویژه در زمان شستوشوی فرش میشود.
از دیگر دلایلی که باعث خراب شدن فرشهای دستبافت بلا استفاده است، تا شدگی و فشار در گذر زمان است. این مسئله به مرور باعث شکستگی در محل تا شده و مخصوصا در قالی ابریشمی به دلیل نازکی و ظرافت بافت ممکن است این شکستگی هیچگاه ترمیم نشده و فرش دیگر به زیبایی بر روی زمین پهن نشود.
روشهای مراقبتی از فرشهای بلا استفاده
نظافت: مهمترین اقدامی که بایستی برای محل نگهداری فرش انجام شود رعایت نظافت است. جاروکشیدن و گردگیری دورهای باعث میشود احتمال وجود جانواران موزی کمتر شده و خاک به فرش آسیب نزند.
استفاده از کیسههای پارچهای: برای نگهداری از قالی بایستی حتما آن را درون کیسهای نگه داشت و به صورت مستقیم بر روی سطح قرار نداد؛ اما مهم است که این کیسه از جنس پلاستیک نباشد!. بهترین گزینه تهیه کیسههای پارچهای هستند که بر خلاف نوع پلاستیکی رطوبت را در خود نگه نداشته و موجب تشکیل کپک در فرش نمیشود. همچنین پارچه و نخ به دلیل عبور دادن هوا از خود اکسیژن کافی را به الیافهای طبیعی که ذاتا به هوا نیاز دارند را بر طرف میکند.
لوله کردن فرش: بهترین حالت برای یک فرش این است که بر روی زمین پهن شود. اگر به هر دلیلی مجبور به جمع کردن فرش شدید، بهترین حالت برای نگهداری و جلوگیری از شکستگی بافتهای فرش این است که آن را لوله کنید. تا کردن فرش یکی از بدترین روشهای نگهداری از فرش است.
مبارزه با بید: بیدها حشرات کوچکی هستند که در لابهلای پشمها و ابریشمهای طبیعی تخم ریزی میکنند. این موجودات که معمولا در محیطهای تاریک و مرطوب وجود دارند از قاتلان خاموش فرش دستبافت به شمار میروند. یکی از راههای مبارزه با آنها استفاده از قرصهای شیمیایی ضد بید است. مواد طبیعی همچون اسطوخودوس، چوب سرو و پوست خشک شده پرتقال نیز میتوانند برای جلوگیری از بیدزدگی موثر باشند.
ساخت قفسه مخصوص برای فرش: کف زمین یا دیوارها در انبارها معمولا رطوبت را به خود بیشتر جذب میکنند؛ بنابراین برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به قالی، بهتر است آن را به صورت مستقیم بر روی زمین نگذاشته و از قفسه یا پالتهای چوبی برای قرار دادن فرش بر روی آن استفاده کنید.
کدام فرشها بیشتر در معرض خطر هستند؟
طبیعتا گروهی از فرشهای دستبافت وجود دارند که نسبت به سایر فرشهای مشابه در معرض آسیب دیدگی بیشتر هستند از جمله:
1 فرشهایی با قدمت بالای 50 سال
2 فرشهای تمام ابریشم
3 فرشهایی با پرزهای بلند
سخن پایانی
تا این قسمت از مقاله مجله فرش بوم، مرجع انتخاب و بازار خرید فرش دستباف، با انواع روشها برای نگهداری از فرشی که استفاده نمیکنید آشنا شدید. در کنار رعایت تمامی این موارد به یاد داشته باشید که حتما بازدید دورهای از فرش را در برنامه خود قرار دهید. هر چند ماه یک بار وقت بگذارید، فرش خود را پهن کرده و با دقت آن را بررسی کنید. اگه با جارو گرد و غبار را هم از آن پاک کنید، که چه بهتر!. در پایان به عنوان پیشنهاد نهایی، توصیه میکنیم اگر فرشهای شما از ارزش بالایی برخوردار هستند، بهتر است یک دستگاه کنترل دما و رطوبت خریداری و در محل نگهداری قالی خود نصب کنید. بدون شک فرشهای شما ارزش هرگونه هزینه برای مراقبت را خواهند داشت.
نوشته: مریم مصطفوی
1 Comment