موزه‌ها یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی-گردشگری کشورهای مختلف هستند که هر روزه علاقه‌مندان زیادی از آن‌ها بازدید می‌کنند. موزه‌ها هر کدام می‌توانند اشیاء مخصوصی را به نمایش بگذارند. این اشیاء یا آثارا هنری گاهی توسط دولت‌ها جمع آوری و در موزه‌ها به نمایش در می‌آیند، گاهی نیز توسط اشخاص عادی که ما آن‌ها را به نام مجموعه‌داران می‌شناسیم، حفظ و نگهداری می‌شوند. از میان حدود 800 موزه کشور، نزدیک به 200 عدد از آن‌ها توسط اشخاص حقیقی و به صورت خصوصی اداره می‌شوند که می‌توان مهم‌ترین آن‌ها را، موزه‌های فرش دانست. در این قسمت از مجله آنلاین فرش بوم به سراغ نقاط مختلفی از ایران خواهیم رفت که در آن‌ها موزهایی وجود دارد که اشیاء درون آن‌ها توسط افرادی خوش ذوق در طی سال‌ها با هزینه شخصی جمع‌آوری و برای مردم به نمایش گذاشته شده‌اند.
موزه خصوصی فرش خانجانی
خانجانی نام خانوادگی یک بانوی هنرمند قالیباف است که در شهرستان گنبد کاووس استان گلستان، نخستین موزه خصوصی این منطقه را تاسیس کرده است. مراحل راه‌اندازی این موزه از سال 1398 آغاز و در سال 1400 با مجوز و همراهی اداره میراث فرهنگی انجام و برای عموم بازگشایی شد. این موزه شامل مجموعه‌ای از دستبافته‌های داری ترکمن است که توسط بانو حسل خانجانی جمع آوری شده است. خانم خانجانی که بافت قالی را به صورت سنتی از مادر خود آموخته است؛ بعدها با اضافه شدن رشته فرش‌بافی در دانشگاه‌ها، جزو نخستین دانشجویان دختر گنبد کاووس بود که در این رشته تحصیل و با قالی به صورت تخصصی نیز آشنا شد. یکی از مهم‌ترین اقدامات ایشان احیا و بافت دوباره فرش‌های ترکمن با طرح‌های قدیمی است که می‌توان به نمونه‌هایی چون فرش سلجوق موزه پاریس مربوط به قرن 12، فرش طرح انسی طایفه ارساری مربوط به قرن 18 و دستبافته‌های سنتی معروف به آسمالیق اشاره کرد. این فرش‌های به نمایش درآمده در موزه، همگی از نظر نقش، رنگ و حتی نوع بافت منحربه‌فرد بوده و جایگاه ویژه‌ای در شناسایی انواع فرش ترکمن دارند؛ به اندازه‌ای که به این موزه، لقب نخستین موزه تخصصی فرش‌های دستبافت ترکمن داده‌اند.
موزه خصوصی فرش اردکان
در یکی از خانه‌های قدیمی شهرستان کوچک اردکان در استان یزد،؛ دنیایی بزرگ از رنگ، نقش و طرح فرش‌های اصیل ایرانی قرار گرفته است به قدری که وسعت خانه برای به نمایش درآمدن دنیایی از تنوع نقش و نگار فرش ایرانی کوچک می‌نماید. استادکار قدیمی اقای پور شاه‌محمدی که خود نیز بافنده بسیاری از زیباترین قالی‌هخای دستبافت اردکان است، این خانه را پس از مردمت در سال 1389 تبدیل به موزه‌ای زیبا برای معرفی مهم‌ترین صنایع دستی کشور یعنی فرش ایرانی کرد. مهم‌ترین ویژگی این موزه نسبت به سایر موزه‌های خصوصی فرش در ایران، اختصاص یافتن بخشی از آن برای معرفی و آشنایی مراحل مختلف قالی‌بافی به کمک مجسمه‌های مومی برای بازدید کنندگان است. برای دیدن این موزه کافی است که بعد از رسیدن به شهر اردکان، به دنبال خانه تاریخی ملک افضلی باشید.
موزه فرش تجارتخانه نصیرزاده
تجارتخانه نصیرزاده نام یک خانه تاریخی بسیار زیبا مربوط به حدود 150 سال پیش و ساخته شده در دوره قاجار است. این خانه که به عنوان نخستین تجارتخانه در استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود در گذشته محلی برای تجارت توتون و چای توسط برادران نصیرزاده بوده است؛ اما در سال 1399 این خانه قدیمی با همت ابراهیم هاشمی مرمت و نمایشگاهی از فرش‌های نفیس آذربایجان در آن دایر شد. پدر آقای هاشمی سال‌ها در بازار فرش تبریز به فعالیت مشغول بوده است؛ این سابقه خانوادگی باعث علاقه‌مندی آقای هاشمی به دنیای رنگارنگ فرش‌های تبریز و انگیزه‌ای برای حفظ و معرفی آن‌ها در یک مجموعه منظم شد. در کنار فرش‌های دستبافت انواع گلیم‌های سنتی بافت تبریز نیز در این خانه-موزه به نمایش گذاشته شده است؛ اما فرش‌های نفیس تنها ماجرای این خانه قدیمی نیست!. بخش ارزشمند دیگری از این خانه، کتابخانه‌ای تخصصی است که در آن می‌توان هر کتابی با موضوع فرش را در آن پیدا کرد. این موزه هم اکنون روبه‌روی مسجد جامع شهر تبریز قرار گرفته که روزانه میزبان علاقه‌مندان به هنر زیبای قالی‌بافی می‌باشد.
بنیاد فرهنگی رسام عرب‌زاده
استاد رسام عرب‌زاده را می‌توان یکی از مشهورترین بنیان‌گزارهای فرش نوین ایران دانست. او در سال 1373 با همکاری شهرداری تهران به منظور معرفی و حفظ فرهنگ قالی‌بافی ایران یک مجم
وعه فرهنگی را در این شهر تاسیس کرد. نخستین بخش این مجتمع فرهنگی، موزه یا نمایشگاه دائمی از فرش‌های نفیس و دستبافت ایرانی بود که بخشی از آن‌ها توسط دیگر بزرگان قالی‌بافی آن زمان به این مجموعه اهدا شد. این موزه کار خود را مجموعا با 66 تخته فرش آغاز کرد اما امروزه فرش‌های گرانبهای دیگری نیز به آن افزوده شده است؛ علاوه بر موزه در این مجموعه کلاس‌های آموزش تخصصی بافت فرش، دوره‌ها آکادمیک طراحی انواع نقشه‌های سنتی و نمایشگاه‌های موقت فرش و تابلو فرش نیز برگزار می‌گردد. امروز این مجموعه توسط دختر استاد عرب‌زاده مدیریت می‌شود.
سخن پایانی
موزه‌ها علاوه بر اینکه می‌توانند مکان‌های مناسبی برای گذران اوقات فراغت باشند، مکان‌های بسیار مهمی برای آموزش و آشنایی با تاریخ، فرهنگ و صنایع دستی یک کشور و یا حتی یک شهر هستند. موزه‌های خصوصی صنایع دستی که به همت افراد دلسوز و علاقه‌مند ایجاد می‌شوند، می‌توانند نقش مهمی را در جلوگیری از فراموشی و حفظ هنرهای گذشتگانمان داشته باشند. موزه‌هایی که در این مقاله معرفی شدند همگی گنجینه‌هایی ارزشمند از هنر ناب نیاکنمان را در خود جای داده‌اند که حفظ آن‌ها در یک مجموعه، هویت مردمان آن منطقه را خواهد ساخت. بی‌شک این اتفاق بدون تلاش، زحمت و صرف هزینه صاحبان و مجموعه‌داران اشیاء نام برده میسر نبود؛ پس برخود واجب دانستیم تا به منظور قدردانی از این افراد و همچنین آشنایی بیشتر شما خوانندگان خوب مجله فرش بوم، این قسمت را به معرفی تعدادی از این موزه‌های خصوصی فرش اختصاص دهیم. بازدید از موزه‌های معرفی شده و کسب اطلاعات مفید موجود در آن‌ها، می‌تواند راهنمای خوبی برای خرید فرش دستبافت بعدی شما باشد.
نویسنده: مریم مصطفوی
