در این مقاله قصد داریم به بررسی مراحل و چگونگی بافت فرش‌های دستبافت بپردازیم. صرف‌نظر از این که جنس، تکنیک بافت و طرح و نقش فرش به چه صورت باشد، یک قالی‌های دستباف طی یک فرآیند سه مرحله‌ای اصلی بافته و آماده می‌شود. این سه مرحله شامل چله کشی، گره زنی و پود گذاری هستند، که در کنار سایر ریزه‌کاری‌های فنی، در بافت تمامی فرش‌ها مشترک هستند. در ادامه به توضیح هر یک از این سه مرحله خواهیم پرداخت.
مرحله نخست: چِله کشی
واژه‌ی چِلِّه (یا تار) به مجموعه نخ‌هایی گفته می‌شود که موازی هم و با کششی معین، بر روی میله‌های بالا و پایین دار قالی (سردار و زیردار) کشیده می‌شوند. ظرافت یا ضخامت نخ‌های چله را تعداد گره‌های مورد نظر برای بافت و رجشمار فرش تعیین می‌کند. مثلاً برای بافت فرش‌های درشت بافت، از نخ چله 12 لا که ضخیم‌تر است استفاده می‌کنند، و فرش‌های ظریف‌تری که با استفاده از 40 یا 45 گره در هر 6.5 سانتی‌متر بافته می‌شوند، با استفاده از نخ چله 9 لا چله کشی می‌شوند.
چله کشی چگونه انجام می‌شود؟
چله کشی نخستین و یکی از مهم‌ترین مراحل در بافت فرش است. در واقع بدون وجود تار یا چله، بافتن فرش امکان‌پذیر نیست. در فرآیند چله کشی، مهارت استادکار، استفاده از مواد اولیه مرغوب و همچنین دار مناسب، اهمیت ویژه‌ای دارند. در ایران بر اساس محل بافت و سنت‌های فرش‌بافی، چله کشی به دو شیوه‌ی مختلف فارسی و ترکی انجام می‌شود. در روش چله کشی فارسی، ابتدا نخ‌های تار به دور دو میخ بزرگ که بر زمین کوبیده شده‌اند، پیچیده شده و سپس روی دار منتقل می‌شود؛ اما در روش ترکی باف، چله کشی از ابتدا بر روی دار صورت می‌گیرد. به این شکل که دو نفر که یکی در بالا و دیگری در پایین دار قالی قرار گرفته‌اند، گلوله نخ چله را با یکدیگر رد و بدل می‌کنند، و به این ترتیب، نخ‌های چله را به طور منظم بر روی میله‌ی سردار و زیردار می‌پیچند. پس از اتمام چله کشی، اغلب فرش‌ها معمولاً پیش از شروع بافت بین 2 تا 4 سانتی‌متر گلیم باف دارند که این کار پیش از شروع مرحله بعدی، یعنی گره‌زنی، انجام می‌گیرد.
|
|
مرحله دوم: گره زنی
آنچه که از یک فرش دستباف می‌بینیم و در حقیقت آنچه که طرح و رنگ را در فرش به وجود می‌آورد گره یا پرز فرش است. گره‌ها در واقع رشته‌های کوتاهی از جنس پشم یا ابریشم هستند که به دور دو نخ چله پیچیده می‌شوند. نوع گره نیز در فرش‌های ایرانی به دو دسته گره متقارن یا ترکی، و گره نا‌متقارن و فارسی تقسیم می‌شود. در گره ترکی، نخ پرز به دور دو چله، دو گره کامل می‌خورد اما گره فارسی، با پیچیدن نخ پرز به دور دو چله به‌صورت یک گره و نیم، بافته می‌شود. هرچه تعداد گره‌های فرش در واحد سطح بیشتر باشد، مرغوبیت و استحکام آن فرش نیز بیشتر خواهد بود و طرح و نقشه آن بهتر نمایان می‌شود. در حقیقت، فرش‌های ظریف بافت، تعداد بیشتری از گره را در واحد معین 6.5 سانتی‌متر دارند (مثلاً بالای 40 گره در 6.5 سانتی‌متر) و فرش‌های درشت باف با تعداد کم‌تری از گره در همان واحد معین بافته می‌شوند (مثلاً 15 گره در 6.5 سانتی‌متر).
مرحله سوم: پودگذاری
پودگذاری، سومین مرحله از مراحل اصلی بافت فرش دستباف است. پس از اتمام هر ردیف گره زنی در فرش، و در واقع پس از اتمام هر رج از بافت، پودگذاری انجام می‌شود. این مرحله به این صورت انجام می‌شود که یک رشته نخ، که اصطلاحاً به آن نخ پود گفته می‌شود، از لابه‌لای نخ‌های چله عبور داده می‌شود، و سپس با استفاده از ابزاری به نام دفتین (یا دفه) بر روی ردیف گره‌ها کوبیده می‌شود. بر حسب نوع فرش و انتخاب بافنده، جنس پود می‌تواند از پنبه، پشم و یا ابریشم باشد و رنگ آن نیز معمولاً سفید، یا در برخی از فرش‌ها به رنگ‌های دیگر باشد. به‌عنوان مثال می‌توان به قالیچه‌های اصیل ایل افشار اشاره کرد که با استفاده از پود قرمز رنگ پشمی بافته می‌شوند. نقش پود در بافت فرش، انسجام و یکپارچه کردن قسمت‌های بافته شده و اتصال گره‌ها در بطن فرش است. تعداد و ضخامت نخ پود در فرش‌های دستباف به لحاظ مکانیزم بافت و سنت‌های بافندگی متفاوت است. به‌عنوان مثال، اکثر فرش‌های عشایری با استفاده از یک پود بافته می‌شوند، درحالی‌که فرش‌های شهری غالباً دو پود دارند (یک پود ضخیم و یک پود نازک). همچنین بر اساس ضخامت و تعداد پود بکار رفته در هر رج از بافت، فرش‌ها به سه دسته تخت، نیم لول و لول بافت تقسیم می‌شوند.
پرداخت نهایی فرش دستباف
در نهایت و پس از اتمام سه مرحله اصلی در بافت فرش، نوبت به پرداخت فرش می‌رسد. در این مرحله، طول اضافه پرزها گرفته شده و اندازه تمامی پرزها (یا گره‌ها) یکنواخت می‌شود. در حقیقت طرح و نقش اصلی فرش زمانی به زیبایی و به‌طور کامل مشاهده می‌شود که فرش پرداخت شده باشد. فرآیند پرداخت فرش در گذشته، در حین بافت و با استفاده از قیچی به صورت دستی انجام می‌شده است؛ به این صورت که بافنده پس از اتمام هر رج از بافت، با کمک قیچی، پرزهای اضافه را کوتاه کرده و طول تمامی پرزها را یک اندازه می‌کند. این روش پرداخت هنوز هم در برخی از روستاها و مناطق عشایری کشور رواج دارد. اما امروزه، بسیاری از فرش‌ها پس از اتمام بافت و با استفاده از قیچی‌های برقی صورت می‌گیرد.
نتیجه‌گیری
با توجه به آنچه گفته شد، چله کشی، گره زنی و پودگذاری، سه مرحله‌ی اصلی و اساسی در بافت فرش دستباف هستند که انجام صحیح و ماهرانه هر یک از این سه مرحله در کنار انتخاب ابزار و مواد مصرفی مرغوب، در تعیین کیفیت نهایی قالی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. بنابراین لازم است تا هنگام خرید فرش دستباف، اطلاعات مقدماتی را در مورد نحوه بافت و انواع فرش و همچنین ویژگی‌های فرش مرغوب داشته باشیم تا بتوانیم بهترین انتخاب را با توجه به میزان بودجه خود داشته‌باشیم. همچنین، خرید از فروشندگان معتبر و آگاه در این زمینه نیز بسیار مهم است. «فرش بوم» به‌عنوان یک مرجع، ازجمله معتبرترین فروشگاه‌های آنلاین در زمینه فروش انواع فرش دستباف است که با داشتن کیفیت و تنوع بالا در محصولات، با استفاده از کارشناسان مجرب و فراهم کردن امکان مشاوره قبل از خرید، شما را در خرید بهترین گزینه مد نظرتان یاری می‌کند.
جهت مشاهده بازار آنلاین فرش دستباف فرش بوم، اینجا کلیک نمایید
