فرش‌های شهری بافت و روستایی بافت چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟

بررسی و شناخت ویژگی‌های فرش دستباف در مناطق مختلف ایران نیازمند انجام مطالعات اساسی در مورد سبک‌شناسی و طبقه‌بندی فرش است. درواقع فرش‌های دستباف ایران را می‌توان به لحاظ مکان و ویژگی‌های بافت به سه گروه عشایری، روستایی و شهری دسته‌بندی کرد. در این مقاله به بررسی ویژگی‌ها و تفاوت‌های این سه گروه از دست‌بافته‌های ایرانی می‌پردازیم.

هر نقطه از سرزمین ایران تحولاتی را در طول تاریخ به خود دیده است و جریانات متعددی از جمله مهاجرت، تهاجم و اتفاقات تاریخی بسیاری بر تمدن این سرزمین تأثیر گذاشته است و به‌مرور زمان فرهنگ آن را شکل داده است. این تحولات تاریخی و اجتماعی، حتی بر تخصصی‌ترین عوامل ساختاری فرش همچون نقشه فرش، نوع بافت، نحوه پود کشی، ابعاد، رنگ فرش و غیره تأثیرگذار بوده است. این تأثیرگذاری علاوه بر هنر، بر منش و رفتار اجتماعی و آداب و سنن مناطق مختلف ایران نیز تأثیرگذار بوده است. در ادامه برای درک بهتر این تفاوت‌ها، به مقایسه ویژگی‌های فرش‌های زری‌باف، روستایی باف و فرش‌های عشایری می‌پردازیم.

تفاوت فرش‌های دستباف شهری، روستایی و عشایری به لحاظ نوع طرح

– فرش‌های شهری باف اغلب بر اساس طرحی که مورد توجه بازار و خریدار است و توسط یک طراح حرفه‌ای طراحی شده و یک رنگ و نقطه‌کار به نقاشی آن پرداخته، بافته می‌شود. درحالی‌که فرش‌های روستایی و عشایری اغلب بر اساس طرح‌هایی که در محل زندگی آن‌هارواج دارد و یا بر اساس نقشه‌ی است که بافنده سالیان سال در ذهن داشته و سینه به سینه از مادر به دختر رسیده و به‌طور بداهه و ذهنی بر روی فرش می‌بافند.

– طرح‌ها و نقوش فرش‌های دستباف شهری اغلب گردان هستند و حالت منحنی دارند. در حال که طرح‌ها و نقوش فرش‌های عشایری و روستایی شکسته و هندسی و اغلب تجریدی (خلاصه و ساده شده) هستند.

– طرح و نقش در فرش‌های شهری اغلب شلوغ است، مگر این که بنا بر پسند و سلیقه بازار، نقشی خلوت انتخاب و بافته شود. اما در مقابل، فرش‌های روستایی و عشایری معمولاً خلوت و نسبت به طرح‌های شهری ساده‌تر هستند.

تفاوت در تراکم بافت و ابعاد در فرش‌های روستایی و شهری

– بافت فرش‌های شهری متراکم است و رجشمار بالایی دارد. به همین دلیل است که قالی‌های زری‌باف معمولاً ظریف‌تر هستند اما به لحاظ وزن نیز اغلب سنگین‌تر از فرش‌های روستایی و عشایری هستند. درحالی‌که فرش‌های روستایی و عشایری تراکم کم‌تری دارند و رجشمار آن‌هانیز پایین است و نسبت به قالی‌های شهری ضمخت‌تر هستند.

– فرش‌های شهری پس از اتمام بافت طوری پرداخت می‌شوند که پرز آن‌هابسیار کوتاه می‌شود و به‌این‌ترتیب نقش فرش بیشتر جلوه می‌کند. اما فرش‌های روستایی و عشایری، مگر در مواردی انگشت‌شمار و استثنایی، دارای طول پرز بلندتری هستند.

– فرش‌های شهری در اندازه‌های مختلف بافته می‌شوند و گاهی ممکن است فرشی تولید شود که از لحاظ اندازه بسیار بزرگ و مخصوص استفاده در مکانی خاص باشد. اما فرش‌های روستایی و عشایری معمولاً در اندازه‌های ذرع، ذرع و نیم و به صورت قالیچه بافته می‌شوند.

تفاوت در شرایط بافت فرش‌های روستایی و شهری

– فرش‌های شهری به‌خصوص در حال حاضر در کارگاه‌های بافت که اغلب به‌صورت جمعی باف که دارای شرایط استاندارد هستند، بافته می‌شوند. فرش‌های روستایی و عشایری اغلب در خانه‌ها و یا چادرها بافته می‌شوند. فرش‌های عشایری به طور خاص معمولاً روی دارهای افقی که حمل و نقل آن راحت‌تر است، بافته می‌شوند.
– در بافت قالی‌های شهری که در کارگاه‌ها صورت می‌گیرد، مردان نیز به‌عنوان بافنده کار می‌کنند. درحالی‌که بافنده قالی‌های روستایی و عشایری اغلب زنان هستند.

مواد اولیه در بافته‌های شهری و روستایی

– مواد اولیه که برای فرش‌های شهری به کار گرفته می‌شود از مواد مرغوب همان شهر و یا شهرهای اطراف آن به دست می‌آید. درحالی‌که مواد اولیه‌ای که برای قالی‌های روستایی و عشایری استفاده می‌شود، از همان مکان و به‌صورت کاملاً محلی به دست می‌آید و در برخی موارد ممکن است از سطح کیفی مناسبی برخوردار نباشد.
– رنگرزی خامه‌های قالی‌های شهری در کارگاه‌ها و شاید کارخانه‌های بزرگ که دارای شرایط استاندارد هستند انجام می‌گیرد. رنگرزی خامه‌ها در روستاها و عشایر اغلب با ابزار و وسایل کوچک و در همان محل صورت می‌گیرد.
– الیافی که در کارگاه‌های شهری رنگ‌آمیزی می‌شوند به این دلیل که به دست استادکاران رنگ می‌شوند یکنواختی و ثبات رنگی بیشتری دارند. اما الیافی که در فرش‌های روستایی و عشایری به کار می‌روند اغلب به دست افرادی رنگرزی می‌شوند که کارشان رنگرزی نیست و گاهی اطلاعات اندکی نسبت به علم رنگرزی دارند و به تجربه خود اکتفا می‌کنند. بنابراین احتمال وجود عدم یکنواختی در الیاف رنگرزی شده وجود دارد.

تفاوت در رنگ‌بندی فرش‌های روستایی و شهری

– رنگ‌ها در فرش‌های شهری بیشتر بر اساس طرح و نقشه استادکار و از روی قواعد علم هم‌نشینی رنگ و یا بر اساس نیاز مشتری انتخاب می‌شوند. درحالی‌که رنگ‌بندی در فرش‌های روستایی و عشایری ممکن است به‌طور ناخودآگاه و یا بر اساس تجربیات زیباشناختی یک بافنده بر روی فرش بافته شده باشد.
– فرش‌های شهری اغلب دارای تناژ رنگی آرام و ملایم هستند؛ اما فرش‌های دستباف روستایی و عشایری معمولاً رنگ‌های تند و سیر و شاداب دارند.
– در فرش‌های شهری دورگه شدن رنگ فرش عیبی بزرگ و نابخشودنی به شمار می‌رود؛ اما در فرش‌های روستایی و عشایری این قضیه ممکن است به افزایش قیمت فرش و زیباتر شدن آن کمک کند.
– در فرش‌های شهری هم‌نشینی دو رنگ متضاد در کنار یکدیگر ممکن است به افت زیبایی فرش منجر شود. درحالی‌که در فرش‌های روستایی و عشایری گاهی اوقات کنار هم قرار گرفتن دو رنگ متضاد کنار یکدیگر می‌تواند بر زیبایی فرش بیفزاید.

سخن پایانی

همانطور که دیدیم فرش‌های دستباف شهری به لحاظ مواردی همچون تراکم بافت، جنس الیاف و نحوه رنگرزی آن‌ها، ابعاد فرش و همچنین تناژ و هم‌نشینی رنگی در فرش، دارای تفاوت‌هایی با فرش‌های روستایی و عشایری هستند. به همین دلیل است که در ایران، با تنوع بی‌نظیری از انواع فرش دستباف مواجه هستیم و هر شخص می‌تواند متناسب باسلیقه و نیاز خود، به انتخاب فرشی زیبا بپردازد. فروشگاه آنلاین «فرش بوم» مرجع خرید فرش دستباف است که تنوع بی‌نظیری از فرش‌های اقوام مختلف ایرانی را در وبسایت خود فراهم نموده است. شما می‌توانید با مراجعه به وبسایت این فروشگاه، از دیدن نمونه‌های منحصربه‌فرد فرش دستباف ایرانی لذت ببرید و با کمک مشاوران آنلاین فرش بوم، بهترین خرید را تجربه کنید.