رنگ در فرش، یکی از مهم‌ترین عناصر بصری است که در کنار نقش، نخستین مواردی هستند که در نگاه اول به یک فرش، به چشم می‌آیند و توجه را به خود جلب می‌کنند. هنرمندان طراح و بافنده ایرانی در نقاط مختلف، مهارت و دید هنری بسیار بالایی در ایجاد هارمونی‌ها و هماهنگی‌های دلپذیر و چشم‌نواز از طریق رنگ در فرش دارند. گاهی اوقات این هارمونی رنگی پخته و کلاسیک است، همچون فرش‌های ترکمن و بلوچ، و گاهی اوقات زنده و درخشان همچون فرش‌های فراهان یا قشقایی. هدف ما در این مقاله این است که به بیان کارکرد رنگ در فرش بپردازیم و انواع روش‌های ایجاد تعادل رنگی در فرش را بررسی کنیم.
رنگ چیست و چه کاربردی در فرش دارد؟
رنگ کیفیتی است که از جذب تابش نور از طریق اشیا و بازتابش آن به چشم به وجود می‌آید. رنگ درواقع فرایندی حاصل هماهنگی چشم (که دریافتی مادی است) و مغز (که درکی روانی است) در دریافت انعکاس بخشی از امواج ناشی از نور اشیاء است. رنگ‌های اصلی شامل قرمز، آبی و زرد هستند. رنگ یکی از مهم‌ترین نکاتی است که هنگام انتخاب فرش به آن توجه می‌شود. رنگ فرش تأثیر انکار ناپذیری بر ظاهر و جو اتاق دارد و رنگ مناسب می‌تواند به فضا جان ببخشد. فرش‌های دستباف و ماشینی در تنوع بی‌نظیری از رنگ و طرح تولید می‌شوند. رنگ فرش، کل اتاق را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد بنابراین باید رنگ فرش را با دقت و هوشمندانه انتخاب کرد، به علاوه هر رنگ فرش معنایی را در خود نهفته دارد. یکی از دلایل و علل اصلی زیبایی و معروفیت فرش ایران وجود رنگرزی و تثبیت رنگ‌های آن می‌باشد که از صنایع فرش محسوب می‌شود. رنگرزی فرش‌ها با استفاده از مواد رنگی طبیعی و رنگ‌های ثابت ترکیبی انجام می‌شود که سال‌های زیادی در مقابل عوامل مختلف دوام آورده، به طوری که هر چه عمر و فرسایش آن بیشتر شود زیبایی آن مشهودتر می‌شود.
رنگ به فرش چنان ویژگی می‌دهد و به آن‌گونه در ساختار آن نقش تعیین‌کننده ایفا می‌کند که فرش‌های نواحی مختلف ایران را می‌توان از طریق مشاهده‌ی رنگ آن‌ها شناخت. مردم در هر منطقه در رنگ‌آمیزی فرش سلیقه‌ی ویژه‌ای دارند و از رنگ‌های مخصوص در نقاط مختلف فرش استفاده می‌کنند. همین امر موجب می‌گردد تا رنگ به عنوان یک عنصر بصری، تکیه گاهی مطمئن در جهت شناسایی بافته‌های هر منطقه از ایران باشد. نقش‌پرداز فرش همچون نقاشی چیره‌دست با ایجاد هماهنگی و تضاد بین رنگ‌ها می‌تواند نقش فرش را نشاط‌آور، آرامش‌بخش یا محرک و غم‌انگیز سازد و به همین دلیل است که به قول معروف در بیشتر قالی‌های ایران آخرین سخن از زبان رنگ‌ها شنیده می‌شود.
|
جهت مشاهده هزاران فرش دستباف در بزرگترین بازار اینجا کلیک نمایید
|
طبقه‌بندی رنگ‌ها در فرش
رنگ‌های مورد استفاده در فرش ایران را می‌توان به هفت دسته یا گروه اصلی تقسیم‌بندی کرد. در ادامه به این دسته‌بندی کلی و زیر مجموعه‌های آن اشاره می‌شود.
گروه اول رنگ زرد: شامل رنگ‌های زرد، سفید، نخودی، کرم، بیدمشکی و طلایی است. در تمام این رنگ‌ها، رنگ زرد پایه رنگ اصلی می‌باشد و به همین دلیل این رنگ‌ها زیرمجموعه رنگ زرد قرار می‌گیرد.
گروه دوم رنگ قرمز: شامل رنگ‌های قرمز، چهره‌ای، گلخاری، لاکی و مسی است.
گروه سوم رنگ قهوه‌ای: شامل رنگ‌های قهوه‌ای، خاکی، ترمه‌ای، دارچینی و گردویی می‌باشد. این گروه بیشترین استفاده را در رنگ‌آمیزی گلیم دارند.
گروه چهارم رنگ آبی: شامل رنگ‌های آبی (آبی نفتی)، آبی روشن، فیروزه‌ای و سرمه‌ای می‌باشد.
گروه پنجم رنگ سبز: شامل رنگ سبز، یشمی، سنجدی و سبز چمنی (سبز تیره) است.
گروه ششم رنگ بنفش: شامل رنگ‌های بنفش، جوزی (بنفش روشن) و سوسنی (بنفش تیره) است و این گروه از رنگ به ندرت در قالی استفاده می‌شود.
گروه هفتم رنگ سیاه: شامل رنگ سیاه، فولادی (نقره‌ای) و الماسی (خاکستری تیره) است. در بعضی از فرش‌ها به عنوان دورگیری از رنگ سیاه استفاده می‌شود. این موضوع متأثر از سنت قلم‌گیری در هنر نگارگری است. در مینیاتورها و تک نگاره‌های نگارگری نقوش را با جوهر گردو که به رنگ قهوه‌ای سوخته متمایل به سیاه است به طور استادانه‌ای دورگیری کرده‌اند و به آن قلم‌گیری می‌گویند. از این رو طراحی و رنگ‌آمیزی فرش نیز تحت تأثیر نگارگری گاهی از سیاه برای دورگیری کردن نقوش استفاده می‌کنند.
هارمونی رنگی فرش
ترکیب مناسب و خوشایند رنگ‌ها با یکدیگر به نحوی که هر رنگ در جای خود قرار گیرد را هارمونی رنگ می‌گویند. به طور مثال اگر رنگی پررنگ باشد بقیه رنگ‌های مجاور آن نیز باید پر رنگ باشند تا در موقع نگاه کردن، چشم بر روی فرش در تمام جهات به حرکت درآید. بنابراین هارمونی به معنای تعادل و توازن بین قدرت‌های رنگی است.
رنگ‌های مکمل در فرش
در رنگ‌آمیزی فرش‌ها دو ترکیب رنگی عمده به چشم می‌آید که استفاده از رنگ‌های مکمل است. مثلاً: وقتی از رنگ آبی (سرمه‌ای) استفاده شود از نارنجی یا تنالیته‌های مختلف آن استفاده می‌شود. این ترکیب چه در اجزا و چه در سطوح بزرگ رنگی اعم از متن، ترنج، لچک و حاشیه مشاهده می‌شود.
کنتراست رنگی در فرش
کنتراست یا تضاد مفهومی است که انسان برای مقایسه و ایجاد تفاوت بین اشیا، مفاهیم و… به کار می‌برد بنابراین در فرش نیز برای ایجاد تمایز از تضاد رنگی استفاده می‌شود. به این معنا که قرار دادن رنگ‌های تیره و روشن در کنار یکدیگر، می‌تواند یک تضاد کنتراست زیبا در فرش ایجاد کند.
چیدمان رنگ در فضاهای مرتبط با ترنج فرش
در این بخش به برخی از روش‌هایی اشاره می‌شود که هنرمند بافنده و طراح فرش برای ایجاد هماهنگی رنگی در فرش از آن کمک می‌گیرد.
تکرار رنگ حاشیه اصلی در متن زمینه: در این حالت، رنگ حاشیه‌ی اصلی فرش در متن زمینه‌ی فرش تکرار می‌شود.
تکرار رنگ حاشیه اصلی در متن لچک: در این حالت، رنگ حاشیه‌ی اصلی در چهار لچک فرش تکرار می‌شود.
تکرار رنگ حاشیه اصلی در متن ترنج: در این حالت، رنگ حاشیه اصلی در متن ترنج تکرار می‌شود.
تکرار رنگ متن ترنج در لچک: در این حالت، رنگ‌های به کار برده در ترنج، در لچک نیز تکرار می‌شود.
سخن پایانی
رنگ در فرش، عنصری تعیین‌کننده است و بخش اصلی از تصمیم ما در انتخاب یک فرش را به خود اختصاص می‌دهد. جالب اینجاست که فرش‌های دستباف ایرانی، تنوع بی‌نظیری از تناژهای مختلف رنگی را دارند و شما می‌توانید با هر سلیقه رنگی، فرشی زیبا و اصیل خریداری کنید و از داشتن آن به عنوان کالایی کاربردی و تزئینی لذت ببرید. «فرش بوم» مرجع انتخاب و بازار خرید فرش دستباف است که تنوع بی‌نظیری از فرش‌های اصیل و زیبای ایرانی را عرضه نموده است و شما می‌توانید با کمک مشاوران آنلاین «فرش بوم» خرید خوبی را تجربه کنید.
