تا به حال فرشی را بدون طرح تصور کرده‌اید؟ دستبافتی با زمینه ساده که با کلاف پشمی اعلاء یا ابریشم خالص بافته شده است. کلاف با رنگدانه‌های طبیعی رنگرزی و در آب روان چشمه آلودگی‌هایش پاک شده است. بهترین و صبورترین بافنده روستا تار و پودش را با مهارت گره زده و رفوگر پیر باتجربه‌ی شهر آن را از هر عیب و نقصی مبرا کرده است. همه چیز در بهترین حالت خود به نظر می‌رسد اما بدون نقش و نگار! شما چقدر برای خرید فرش دستبافت این چنینی مشتاق هستید؟ واقعیت این است که هرچند عوامل بالا نقش بسزایی در انتخاب فرش‌ها خواهند داشت اما آنچه از یک بافت، اثر هنری می‌سازد نقش و طرح آن است. شهرت قالی‌های ایرانی مدیون طراحان و نقاشان فرش است که رقص قلمشان بر روی کاغذ فرش ایرانی را در جهان بی‌رقیب کرده است. این نوشته از مجله آنلاین فرش‌بوم به معرفی برجسته‌ترین طراحان نقشه‌ی فرش ایرانی اختصاص دارد که شناختشان برای علاقه‌مندان به قالی‌های ایرانی خالی از لطف نیست.
طراحی فرش
بررسی تاریخ طراحی فرش بدون در نظر گرفتن دستبافته‌های عشایری امکان پذیر نیست. نخستین نقشه‌ها به صورت ذهنی توسط این افراد برای روی انواع زیرانداز‌ها مثل گبه، جاجیم، گلیم و… بافته می‌شد. بیشتر این نقش‌ها برگرفته از طبیعت پیرامون بافنده و یا احساسات او بود. به مرور زمان و رواج قالی‌بافی در شهرها و روستاها، نقشه‌های فرش هم پیچیده‌تر شدند. نقاشان با طراحی نقوش انتزاعی و به تصویر کشیدن خلاقیتشان تحولی شگفت را در زمینه نقشه‌ی فرش‌ها پدید آوردند. نخستین نقشه‌های فرش بر روی پارچه‌ها کشیده می‌شدند. بیشتر این پارچه‌ها از جنس متقال یا چلوار بودند. با گذشت زمان و ورود کاغذهای شطرنجی به بازار بوازم التحریر، پارچه‌ها جای خود را به کاغذها داده‌اند.
|
جهت مشاهده و خرید از آگهی نامه فرش دستباف ایران اینجا کلیک نمایید
|
طراحان فرش ایرانی
در نظر کارشناسان، طراحی نقشه‌ی فرش همانند دست خط می‌ماند. هر طراح با قلم در دستش نقشی را بر روی کاغذ می‌آورد که مختص خود او است و دیگری نمی‌تواند همچون آن بکشد. تاریخ ایران پر است از نام این چنین طراحان فرشی که به راستی هنر هر کدام یکتا و بی‌همتا است. هنرمندانی که
صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را تا دگر مادر گیتی چو آن‌ها فرزند بزاید
در این بخش از مقاله به اختصار تعدادی از این طراحان معرفی می‌شوند؛ بدون شک اگر هنر آن‌ها نبود، فرش ایرانی امروز این جایگاه والای خود را نداشت.
استاد احمد ارچنگ: کارگاه استاد ارچنگ در شهر اصفهان، محل امنی بود برای تمام دوستداران نقاشی که زمانی را در آن سپری کنند و این هنر را بیاموزند. بسیاری از نوجوانانِ علاقه‌مند، تابستان‌های خود را به یادگیری طراحی و نقاشی در این کارگاه می‌گذراندند؛ آن‌هایی که به لطف استاد ارچنگ، امروز تبدیل به بهترین طراحان معاصر شده‌اند. عباس کرباسیون شاید آشناترین نام از میان شاگردان استاد برای شما باشد. استاد احمد ارچنگ نمونه‌ای تمام و کمال از یک سرمایه ملی بود که آثارش الهام بخش طراحان بعد از خود شد.
استاد محمود فرشچیان: کمتر کسی پیدا می‌شود که ایرانی بوده و نام استاد فرشچیان را نشنیده باشد. هرچند بیشتر ما نام استاد را به خاطر شهرت او در نقاشی شنیده‌ایم یا آن نقاشی‌ها را در کتاب‌های مدرسه و یا از نزدیک در موزه فرشچیان کاخ سعدآباد دیده‌ایم، اما از این هنرمند جاوید نام نقشه‌های متعدد فرش ایرانی نیز باقی مانده است که از زیبایی و ظرافت کم از نقاشی‌ها ندارد.
استاد تجویدی: ایشان نیز یکی دیگر از هنرمندان اصفهانی بودند که به تربیت هنرجویان مختلف از سراسر ایران می‌پرداختند.
استاد عبدالکریم رفیعی: گذراندن دوران آموزش طراحی فرش نزد استاد میرزاعبدالله نقشه‌کش، اعتباری برای آغاز فعالیت ایشان بود او در طول دوران فعالیت حرفه‌ای خود مسئول طراحی قالی‌های شرکت فرش ایران شد و آثار زیبایی را از خود در تار و پود فرش‌ها جاودانه کرد.
استاد محمدحسین نقشه چی: بسیاری از نقوش قالی‌های کاخ‌های سلطنتی دوره پهلوی با هنر دست استاد نقشه‌چی طراحی شده‌اند. توانایی در طراحی نقشه‌های فرش با طرحهای متنوع از مهم‌ترین ویژگی‌های ایشان بود. بهره‌گیری از نقوش شکسته و هندسی در کنار طرحهای پرتکرار و متداول دوران خود تفاوت زیبایی را با دیگر آثار هم نسلان خود ایجاد کرده است. علاوه بر نقاشی فرش بسیاری از نقاشی‌های بی‌نظیر ایشان بر روی کاشی نیز امروز در کاخ‌های گلستان و مرمر برای ما به یادگار مانده است.
استاد علی ابراهیمی: یکی از وفادارترین اساتید طراحی فرش ایران که تمام آثار خود را با عشق خلق می‌کردند. علاقه ایشان به هنر نقاشی بر هیچ کدام از اطرافیاناش پوشیده نبود. مهم‌ترین ویژگی طراحی‌های استاد ابراهیم، جایگاه ویژه رنگ و رنگ‌آمیزی است.
استاد هادی اقدسیه: او نخستین آموزگار مدرسه هنرهای سنتی ایران به نام صنایع قدیمه بود که به همت استاد حسین طاهرزاده بهزاد تاسیس شد.
استاد اقدسیکه از شاگردان به نام کمال الملک به شمار می‌رفت در این مدرسه به آموزش نقاشی قالی مشغول شد.
استاد جمشید امینی: او یکی دیگر از شاگردان کمال‌الملک بود که حق شاگردی خود را بیش از هر هنرجوی دیگری به جای آورد. استاد امینی تصویری از پرتره استاد بزرگ کمال الملک را با عشق بافت و اثری جاوید از خود به یادگار گذاشت. این تابلو فرش دستباف امروزه در موزه هنرهای ملی نگهداری می‌شود
گنجینه نقشه‌های فرش ایرانی
در مقاله‌ای از پیش منتشر شده در مجله آنلاین فرش بوم به نام: بازدید از موزه فرش ایران، موزه ملی فرش را معرفی کرده‌ایم که خواندن آن خالی از لطف نیست؛ اما این موزه تنها محلی برای به نمایش گذاشتن بهترین تخته فرش‌های دستبافت ایرانی نیست!. در زیر زمین این موزه، گنجینه‌ای ارزشمند در محفظه‌های به خصوص نگهداری می‌شوند که وجودشان موجب فخر هر ایرانی است. این گنجینه چیزی نیست جز، 227 قطعه از زیباترین طرح و نقشه‌ی فرش ایرانی. این مجموعه شامل آثار مشهورترین آثار طراحان ایرانی است. محمدحسین نقشه‌چی، استاد عبدالکریم رفیعی، عبدالله باقری، جعفر رشتیان، طاهرزاده بهزاد، مرتضی درویش، علی شادمان، محمد پاشایی، اسدالله دقیقی، حسین جاسپی، مرتضی درویش کاظم، ماشالله بهره‌مند و آقای رهبری از اساتید به نامی هستند که نمونه‌هایی از برجسته‌ترین آثار و طرحهای آن‌ها در آرشیو موزه ملی فرش ایران نگهداری می‌شود. گفتنی است قدیمی‌ترین نقشه‌ی این آرشیو مربوط به سال 1310 می‌شود.
سخن پایانی
حرفه طراحی فرش جزو مشاغلی است که امروزه رو به فراموشی است. سیاست‌گذاری‌های نادرست، عدم حمایت و از همه مهم‌تر افزایش قیمت مواد اولیه باعث شده است که هر سال تولید فرش دستبافت، این هنر اصیل ایرانی کاهش یابد. این اتفاق به صورت مستقیم بر میزان فعالیت طراحان فرش تاثیر گذار خواهد بود. این مقاله ضمن یاد کردن از طراحان گرانقدر فرش ایرانی بهانه‌ای بود برای آشنایی با این حرفه خاص. بدون شک با خرید فرش‌های دستبافت ایرانی نه تنها بهترین و ارزشمند‌ترین پوشش جهان را برای منزل خود برگزیده‌اید؛ بلکه با این انتخاب از فعالین حوزه صنعت فرش دستبافت نیز حمایت کرده‌اید. حمایتی که باعث حفظ و ماندگاری این هنر بی‌همتا در ایران خواهد شد. فراموش نکنید بازار آنلاین فرش‌های دستبافت فرش‌بوم، مطمعن‌ترین مرجع انتخاب شما برای خرید انواع قالی است که 24 ساعت شبانه‌روز به آن دسترسی خواهید داشت.
نویسنده: مریم مصطفوی
