نقشمایه پرنده در آثار هنری و ادبی ایران حضور گستردهای دارد. ویژگیهای طبیعی پرندگان از قبیل پر و بال، پرواز، آواز، آشیانه، اسارت در قفس، گشت و گذار در دل طبیعت، سفرهای دستهجمعی و زیبایی، همواره موضوعی برای الهام شاعران و هنرمندان بوده است. فرش از جمله آثار هنری است که نقشمایه پرنده بهوفور در آن بهکار برده شده است. در واقع، نقشمایه پرنده چه بهصورت تجریدی و یا طبیعتگرایانه در فرشهای تمام مناطق ایران حضور یافته است. در این مقاله قصد داریم به معرفی نقش پرنده در فرش ایرانی و بهخصوص حضور آن در فرش خشتی چهارمحال و بختیاری بپردازیم.
فرش و فرشبافی در چهارمحال و بختیاری
استان چهارمحال و بختیاری ازجمله مناطق کوهستانی جنوب غربی ایران است که در بخش مرکزی کوههای زاگرس بین پیشکوههای داخلی و استان اصفهان واقع شده است. از لحاظ اقلیمی این استان جزء استانهای سردسیر و مرتفع کشور است که از دو قسمت کوهستانی و جلگهای تشکیل شده است. شهرکرد، مرکز این استان، بلندترین منطقه از سطح دریا است و به این دلیل به بام ایران شهرت یافته است. فرشبافی رایجترین هنر اصیل و سنتی استان چهارمحال و بختیاری است. در فرش این منطقه، تفکیک فرش شهر و روستا و عشایری تا حدی دشوار است. نقوش و طرحها در مناطق عشایری کاملاً شکسته، در مناطق روستایی حالت بین گردان و شکسته و بیشتر نزدیک به شکسته و در مناطق شهری حالت گردان و نیمهگردان دارد. فرش چهارمحال و بختیاری بیش از بسیاری نقاط ایران شکل و هویتی بومی و قابل شناسایی دارد. طرح خشتی شاخصترین و معروفترین طرح در میان انواع طرحهای فرش چهارمحال و بختیاری بوده که در تمام دنیا شناخته شده است. درون قابهای مربع طرح خشتی چهارمحال و بختیاری دسته یا شاخهای گل، گلدان گل، درختان گوناگون، انواع نقشمایههای بته، نقوش محرابی، پرندگان و حیوانات ترسیم میشوند. خشتی که نقشمایه اصلی آن پرنده باشد” خشت پرنده» نامیده میشود.
نقش پرنده در فرش بختیاری
به لحاظ زیستمحیطی، گونههای زیادی از پرندگان در استان چهارمحال و بختیاری وجود دارند و هر ساله در پاییز و بهار پرندگان زیادی به این استان مهاجرت میکنند. نقشمایه تجریدی پرندگان بر انواع دست بافتههای استان مانند گلیم و فرشهای طرح یلمه نقش میشوند. نقوش گنجشک که در گویش بختیاری به آن «بنگشت» گفته میشود، طاووس، کبوتر، بلبل و پروانه از رایجترین نقوش پرنده بافته شده در قالیهای خشتی چهارمحال و بختیاری هستند. پرندگان در خشت موسوم به «خشت پرنده» نشسته و یا در حال پرواز هستند. به لحاظ شکلی نقش پرندگان به دو صورت طبیعتگرایانه یا تجریدی (خلاصه شده و اغلب هندسی) است. در یک خشت ممکن است از یک تا پنج پرنده در حالت متفاوت نقش شوند. اغلب آنچه که در ظاهر نقش میبینیم (بهخصوص در نمونههای با نقوش تجریدی) فقط نشان از نقش یک پرنده دارد و تشخیص گونه آن ممکن نیست، اما بافندگان این پرندگان را کبوتر، مرغ، خروس، باز و بنگشت یا همان گنجشک مینامند. نقش پرندگان همواره با نقوش گیاهی و در همنشینی با گلها و درختان مانند درخت انگور، سرو و کاج، و همچنین حیوانات مانند آهو میآید. پرندگان منقوش در فرش خشتی چهارمحال و بختیاری همواره در رنگهای روشناند، بنابراین نشان از نیکی و پارسایی دارند. تأثیر اعتقادات اساطیری در استفاده از نقش پرنده در فرشهای خشتی چهارمحال و بختیاری بهطور واضح در بافت نقوش »مرغ و درخت» و «گل و مرغ» قابلمشاهده است. در ادامه به معرفی مهمترین نقوش پرنده بر فرشهای بختیاری میپردازیم.
نقش طاووس
نقش طاووس از نقوشی است که در دستبافتهای ایرانی بهخصوص قالیهای روستایی و عشایری بهوفور و اغلب در کنار درخت زندگی دیده میشود. عشایر معتقدند که تابناکیای که طاووس با خود به همراه دارد، در اعماق قلب آنان نیز حضور دارد. در فرشهای چهارمحال و بختیاری از طاووس در انواع و اقسام طرحها مثل قاب سرو کاج، خشتی، درختی، گلدانی و کفساده استفاده میشود. طاووس پرنده بومی منطقه چهارمحال و بختیاری نبوده اما هنرمندان و بافندگان این نقش را به لحاظ زیباییاش بهطور مکرر بهکار گرفتهاند. این کاربرد بهقدری چشمگیر است که نشان از علاقه بافندگان منطقه به این نقش دارد. این نقش در فرشهای خشتی همچنین فرشهای سرو و کاج در بیشتر موارد با نقش درخت، بهخصوص درخت کاج همراه است.
نقش مرغ و درخت
نقش مرغ و درخت در فرشهای خشتی چهارمحال و بختیاری به چند صورت مشاهده میشود. در یک حالت پرندگان در دو سوی درختان سرو و کاج قرار میگیرند. نقش مرغ و درخت را بهصورت بسیار محسوس آن در خشتهایی که میان بافندگان موسوم به «خشت فرشته» است، شاهد هستیم. خشت فرشته از نقش دو پرنده در دو طرف گلها تشکیل شده است. دو پرنده نگهبانان این بوته هستند و احتمالاً به همین دلیل فرشته نام گرفتهاند. در حالت دیگر، علاوه بر پرنده، نقش ماری که به دور درخت پیچیده شده نیز وجود دارد.
نقش گل و مرغ
“گل و مرغ” موضوع اصلی برخی از خشتهای پرنده در فرشهای خشتی چهارمحال و بختیاری است. هنرمند بافنده چهارمحال و بختیاری بر متن قالی خود به نحوی این نقش را بهکار میبرد که انگار خشت با این طرح خود یک نقاشی گل و مرغ است. در این خشت حضور پرنده موجب شده تا گلها نزدیکتر و به هم جمعتر شوند. گلها، برگها و پرندگان طبیعتگرایانه تصویر میشوند.
نقش پروانه
این حشرة زیبا به خاطر طبیعت دلانگیز استان و وجود گلها و سبزههای فراوان در دشتها و مزرعهها بسیار دیده میشود. پروانهها با بالهای رنگارنگ در کنار گلهای زیبا صحنههای قشنگی خلق میکنند و همین نقش توسط بافنده خوش ذوق بر روی دست بافتهها تجلی مییابد.
جهت مشاهده و خرید این فرش طرح گل و مرغ زیبای بختیاری اینجا کلیک نمایید
سخن پایانی
استان چهارمحال و بختیاری یکی از اصیلترین و زیباترین فرشهای دستباف ایران را تولید میکند که به لحاظ رنگ و طرح، زیبایی چشمنوازی دارد. نقوش پرنده، یکی از انواع نقوش هستند که بر دست بافتههای اصیل این منطقه نقش بستهاند. طاووس، گنجشک، کبوتر، مرغ و خروس و پروانه، از جمله نقوشی هستند که به زیبایی، بر فرشهای دستباف چهارمحال و بختیاری نقش بستهاند. شما میتوانید نمونه فرشهای زیبای بختیاری را به همراه تنوع بینظیری از سایر فرشهای اصیل ایرانی، در فروشگاه فرش آنلاین «فرش بوم» به عنوان مرجع معتبر فروش فرش دستباف مشاهده کنید. مشاوران آنلاین این فروشگاه با دقت و حوصله شما را راهنمایی میکنند تا بر اساس سلیقه و بودجه خود، بهترین خرید را داشته باشید.
جهت مشاهده محصولات بازار آنلاین فرش دستباف فرشبوم اینجا کلیک نمایید.
