قرن هفتم هجری بود که خطه تکاب آذربایجان، میزبان نخستین مهاجران ایل افشار بود که برای ادامه زندگی به این منطقه آمده بودند. اما سال‌ها بعد به واسطه دستور شاه عباس صفوی، گروهی دیگر از افشارها این بار به اجبار از شمال خراسان به این ناحیه کوچ کردند. افشارها که بزرگترین ایل ایرانی هستند، با خود هنری ستودنی را به تکاب یا تیکان تپه آوردند؛ و آن هنر چیزی نیست جز مهارتی به یادگار مانده از دوران نادر شاه افشار، قالی‌بافی. امروزه از هر دو نفر در این منطقه، یکی مشغول به فعالیت در زمینه تولید فرش دستباف است. بافته‌های این منطقه چنان با کیفیت هستند که کارشناسان طول عمر آن‌ها را دو برابر بافت سایر مناطق تخمین می‌زنند. بیهوده نیست که مردمان سوئیس و آلمان به آن لقب فرش آهنین را داده‌اند. در این قسمت با مجله‌‌ی بازار آنلاین فروش فرش‌های دستبافت فرش‌بوم همراه باشید تا بیشتر با مقاوم‌ترین فرش ایران را که به آهن می‌ماند، بشناسیم.
تاریخچه بافت فرش افشار در تکاب
همان‌طور که اشاره کردیم بسیار از مردم ایل افشار در طول زمان مجبور به مهاجرت در نقاط مختلف ایران شدند. خان‌های افشار بعد از ساکن شدن در خطه آذربایجان غربی و ناحیه تکاب، شروع به حمایت بافندگان ایل خود و رواج بافت فرش‌های افشاری کردند. بافت فرش‌های افشار تنها مختص به تکاب نیست بلکه روستاهای اطراف این شهرستان نیز از تولید کنندگان عمده فرش این منطقه هستند که در روستای حمدآباد نفیس‌ترین نمونه‌های آن را می‌توان یافت. زنان روستایی ایل افشار مهم‌ترین نقش را در تولید و سپس صادرات فرش‌های با کیفیت افشار تکاب ایفا می‌کنند. بی‌تردید بدون تلاش‌های شبانه روزی و صبر این قشر، فرش تکاب نمی‌توانست این اعتبار ارزشمند را در سطح جهان، از آن خود کند.
مشخصات فرش‌های افشار تکاب
رج شمار فرش‌ها افشار تکاب متنوع بوده و از 40 تا 80 رج بافته می‌شوند. تراکم بالای فرش و پرتاب بودن الیاف‌ها، این نوع فرش را در گروه سنگین وزن‌ترین‌ها در مقایسه با فرش‌های بافت سایر مناطق ایران قرار می‌دهد. سنگینی فرش باعث می‌شود به راحتی بر روی زمین سر نخورد؛ همچنین محدودیتی برای ابعاد فرش وجود نداشته و این هنر زیبا بر روی چله‌هایی با ابعاد مختلف بافته می‌شود. گره‌هایفرش افشار از نوع فارسی است که از سمت راست زده می‌شود. این نوع گره، مشخصه بافت افشاری‌ها است. از دیگر ویژگی‌هایی مهمی که برای شناخت فرش هر منطقه، از آن‌ها باید کمک گرفت، نوع و جنس پشم فرش و شیوه رنگرزی آن است که در ادامه به بررسی آن‌ها در این منطقه از آذربایجان می‌پردازیم.
پشم فرش
به دلیل کوهستانی بودن جغرافیای تکاب ( تیکان تپه)، نوع نژاد گوسفندان این منطقه متفاوت با سایر مناطق است. آب و هوای این ناحیه باعث رشد علوفه و گیاهان خوبی می‌شود که دام‌ها از آن تغذیه می‌کنند. علاوه بر این خاکی که گیهان در آن رشد می‌کنند حاوی مقادیری روی است که به بدن گوسفند منتقل شده و بر روی نوع پشمش تاثیر می‌گذارد. تمام این موارد باعث می‌شود نوعِ پشم گوسفندان این ناحیه مرغوب و البته تا حدودی خاص باشد؛ به‌طوری‌که طول الیاف آن‌ها به 15 تا 20 سانتی‌متر هم می‌رسد که جزو الیاف‌های بسیار بلند محسوب می‌شوند. بلند بودن الیاف‌ها باعث می‌شود پشم‌ها هنگام چینش از روی بدن گوسفند، شکسته و خرد نشوند؛ این ویژگی سست نشدن پشم‌ها را به هنگام عملیات ریسندگی در پی خواهد داشت. علاوه بر این، همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد ماده معدنی روی نیز باعث محکم‌تر شدن پشم و عدم جذب رطوبت زیاد خواهد شد. مقاوم بودن پشم‌ها هنگام ریسندگی با دوک، الیاف‌های پُر تاب و بی پُرزی را تولید می‌کند که این ویژگی در ترکیب با قدرت دفه زدن و مهارت بافندگان افشار یک فرش بسیار محکم و سفت را پدید می‌آورد که خراب شدن آن تقریبا غیر ممکن است.
از دیگر تاثیراتی که جغرافیای منطقه تکاب بر روی کیفیت پشم‌های مورد استفاده در بافت قالی می‌گذارد، گوگرد موجود در آب رودخانه‌های و چشمه‌های جاری این ناحیه است. پشم‌ها که پیش از ریسندگی باید به خوبی برای رفع چربی و بو به خوبی شسته شوند به دلیل وجود گوگرد در آب این ناحیه نیاز به هیچ مواد شوینده‌ای نخواهند داشت و به صورت طبیعی یک پشم تمیز، بی بو و نرم به دست خواهد آمد.
|
جهت مشاهده بزرگترین بازار فرش دستباف اینجا کلیک نمایید
|
شیوه رنگرزی پشم‌ها
پشم‌های طبیعی ریسیده شده توسط زنان افشار در رنگ‌های سیاه، خاکی، قهوه‌ای، دیده می‌شوند؛ اما برای ایجاد زیبایی بیشتر در نقشه قالی، برخی از پشم‌ها را به کمک گیاهان و مواد طبیعی رنگ‌آمیزی می‌کردند. کندل، قارا، پوست انار، قرمز دانه، زاج سفید، پوست گردو، نیل، اسپرک و… نام مواد طبیعی هستند که در مناطق جنگلی و کوهستانی شمال غرب ایران یافت می‌شوند. هر کدام از این مواد طبیعی برای تولید یک یا چند رنگ خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. در گذشته حداکثر تعداد رنگ‌های مورد استفاده در فرش‌های افشار بین 8 تا 12 بوده که امروزه بر تعدا آن افزوده شده است. رنگ‌های انتخاب شده در متن فرش، عمدتا دارای کنتراست بالا هستند و زمینه‌ی فرش‌ها را معمولا با رنگ‌های سرمه‌ای، لاکی و سفید می‌بافند.
نقشه‌ی فرش تکاب افشار
فرش هفت‌خانه‌ماهی، گل‌فرنگ و ماهیِ ترنج ابوطالب‌خان نخستین نقوش منحصربه‌فردی بودند که به همت خان‌های ایل افشار بافتشان در منطقه آذربایجان رواج پیدا کرد. نقشه‌های شاه‌عباسی، ترمه، گل‌فرنگ از دیگر نقوشی هستند که توسط بافندگان افشاری بر روی چله‌ی دار قالی نقش می‌بندد؛ اما شاید بیشتر از هرکدام از این نقش‌های زیبا، مردمان ایل افشار علاقه‌مند به بافت فرش‌هایی با نقشه ماهی باشند. علاقه زیاد مردم این منطقه به خود ماهی، مهم‌ترین دلیل این موضوع است. این تمایل و دلبستگی ریشه در باورهای باستانی و کهن ایرانیان دارد، چراکه در باورهای گذشته ماهی نگهبان حیات انسان است. به طور کلی نقشه‌ی فرش‌های افشاری چند متن هستند که تعداد متن‌ها می‌تواند 3، 5 و یا 7 باشد. موزه فرش ایران به عنوان یکی از غنی‌ترین موزه‌های کشور و جهان خانه‌ی امنی برای نگهداری خاص‌ترین و قدیمی‌ترین فرش‌های افشاری است.
سخن پایانی
مهم‌ترین نکته‌ای در پایان این نوشتار می‌خواهیم به آن اشاره کنیم، تنوع بی‌نظیر فرش‌های افشار تکاب است. ویژگی‌های خاص این فرش، در کنار مهارت بی‌نظیر بافندگان منطقه، باعث می‌شود در هر نقش و مساحتی، با تراکم دلخواه و کیفیت مرغوب، فرش مورد نظر خودتان را پیدا کنید. اگر به دنبال یک سرمایه گذاری بلند مدت ارزشمند هستید، فرش تکاب هیچ بهانه‌ای را برای انتخاب نشدن باقی نمی‌گذارد چراکه علاوه بر کیفیت آهنینش! در لیست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته تا به زودی ثبت و به عنوان یک اثر هنری ارزشمند برای جهان حفظ شود. به علاوه، خرید این فرش‌ها از هر زمان دیگری آسان‌تر است! تنها کافی است که همین الان به صفحه نخست وبسایت مرجع فروش فرش‌بوم رفته و با جستجو در یکی از بزرگترین بازارهای آنلاین فرش ایران، قالی مورد نظر خود را پیدا کنید.
نوشته: مریم مصطفوی
