وقتی پای صحبت هنرمندان در زمینه‌های هنری گوناگون می‌نشینید، بیشتر آن‌ها با وجود تفاوت در نوع و سبک هنرشان، در مورد یک موضوع با یکدیگر اتفاق نظر دارند و آن چیزی نیست جز مردمی بودن هنر و هنرمند. آن‌ها راز ماندگاری یک اثر هنری و جاودانه شدن نام خالقش را در گرو ارتباطش با مردم می‌دانند. هنری که از دل باورهای جامعه و برای مردم برون آید، بی‌شک ماندگار و محبوب خواهد شد. یکی از بهترین نمونه‌های موفق یک هنرمند مردمی را می‌توان استاد یدالله صفدرزاده حقیقی دانست. قالی‌باف و طراحی که با هنر و هزینه خود خالق فرش‌های دستبافت نفیسی است که هرکدام یک شاهکار تمام عیار بوده و با عشق به مکان‌های مختلفی اهدا کرده است. با افتخار و احترام فراوان، در این قسمت از مجله فرش بوم به بیان زندگی‌نامه این استاد بزرگ می‌پردازیم و با تعدادی از آثار فاخر ایشان آشنا می‌شویم. با ما همراه باشید.
زندگی‌نامه حاج یداللهی
سال 1306 در شهر اصفهان، یدالله در یک خانواده هنرمند و مذهبی به دنیا آمد. او در کنار پدر خود مشغول به یادگیری هنر با ارزش قالی‌بافی شد و پس از پدر، کارگاه ایشان را در خیابان هاتف اصفهان اداره می‌کرد. کارگاه قالی‌بافی که هنر فرش دستبافت اصفهان را متحول کرده بود و چنان مشهور بود که بسیاری از توریست‌های خارجی برای بازدید به آنجا می‌آمدند. امروزه آثار فراوانی از حاج یدالله برای ما باقی مانده است که می‌تواند هرکدام نماینده سبک و هنری جدید برای قالی‌بافی ایران باشد؛ اما آنچه در مورد این هنرمند قابل توجه است تعداد زیاد آثار اهدایی او می‌باشد. اعتقادات و باورهای ایشان موجب می‌شد که با همراهی و همکاری دیگر هنرمندان و مردم، فرش‌های نفیسی ببافد و آن‌ها را به امکان مختلف مذهبی اهدا کند. فرش‌هایی که هر کدام بعد از بافته شدن تبدیل به یکی از شاهکارهای جهان می‌شدند؛ چراکه حاج یدالله این کار را با نهایت عشق و علاقه انجام می‌داد و برای برتری آن از هیچ تلاشی فرو نمی‌گذاشت. تمامی این فرش‌ها با وجود آنکه فرار نبود دستاورد مالی برای ایشان داشته باشد اما از بهترین مواد اولیه تهیه می‌شدند و ساعت‌ها زمان صرف طراحی آن‌ها می‌شد. حاج یدالله برای بافت این فرش‌ها از بهترین هنرمندان قالی‌باف بهره می‌گرفت.
سرانجام در بهار سال 1399 پس از یک عمر زندگی با برکت و پر زحمت، این هنرمند مردمی در سن 94 سالگی به خوابی ابدی فرو رفت و جامعه هنری ایران را برای همیشه در سوگ نبودش فرو برد.
آشنایی با خانواده صفدرزاده
عشق و علاقه‌ای چنین بزرگ، به هنر و صنایع دستی به ویژه قالی‌بافی که در قلب حاج یدالله خانه کرده بود، بدون شک نمی‌تواند بدون یک ریشه عمیق و کهن باشد!. در جست‌وجوی این ریشه به نام حاج مهدی صفدرزاده، پدر خانواده می‌رسیم؛ کسی که نه تنها بزرگ خاندان بود، بلکه بزرگ مرد هنر قالی‌بافی شهر اصفهان در ایران نیز بود. نام‌آورترین استادان فرش دستبافت اصفهان، همگی از شاگردان این استاد ارجمند بودند. نزدیک به صد سال هنر قالی‌بافی شهر اصفهان تحت تاثیر آموزش‌ها و روش‌های این خاندان هنر دوست قرار داشت. حاج یدالله نیز همانند دیگر برادران خود در کنار پدر آموزش دید و به مقام استادی رسید.
فیض الله خان، نصرالله خان، محمد مهدی، امیرحسین و علیرضا صفدرزاده حقیقی از دیگر اعضای خانواده هستند که هر کدام در حوزه‌های مختلف صنعت قالی‌بافی فعال بوده و میراث‌دار نیاکان هنرمند خود هستند.
ویژگی‌های قالی صفدرزاده
علاقه‌مندی به استفاده از طرح‌هایی با مفاهیم عرفانی و ادبی مهم‌ترین ویژگی فرش‌های استاد در زمینه انتخاب طرح و نقش بود. از دیگر ویژگی‌های قالی دستبافت صفدرزاده تنوع رنگی بسیار بالا با رعایت هارمونی رنگ‌های شاد در آن‌ها است. وسواس استاد در ظرافت و مهارت بافت در کنار این تنوع رنگی بالا کار بافت فرش را برای بافندگان سخت‌تر می‌کرد اما در نهایت آثاری را پدید می‌آورد که هر کدام به خاطر ویژگی‌های منحصر به فردی که دارند در جهان یگانه و بی‌مانند شده‌اند.
آشنایی با فرش‌های اهدایی
فرش‌های آستانه قدس رضوی: این مجموعه شامل 6 تخته فرش بسیار ظریف و زیبا است که در موزه گنجینه فرش‌های رضوی نگهداری می‌شود. احتمالا این مجموعه به واسطه سفرهای زیارتی فراوان به مشهد، آشناترین اثر استاد در ذهن ایرانیان باشد.
هفت شهر عشق: این قالیچه زیبا در سال 1357 از جنس پشم و ابریشم در کارگاه صفدرزاده بافته شده است. طراحان این فرش استاد محمود فرشچیان و جعفر رشتیان می‌باشند. نام گذاری این فرش به علت وجود تصویر 7 شهر متفاوت و مقدس برای مسلمانان است که به زیبایی در این فرش به تصویر کشیده شده‌اند.
دیدار با خالق یکتا: نام یکی دیگر از آثار استاد است که با نیت اهدا به خانه‌ی خدا بافته شد. این فرش به مکه المعظمه فرستاده شد و هم اکنون در آنجا نگهداری می‌شود.
قالی رمز هستی: این قالی نیز همانند دیگر آثار استاد اهدا شده است و در شهر مدینه منوره قرار دارد.
قالیچه ثارالله: این فرش که یکی از عجایب دنیا محسوب می‌شود هم اکنون در شهر کربلا قرار دارد. این فرش شاید معروف‌ترین فرش استاد باشد که افراد بسیاری از آن مستند‌ها تهیه کرده‌اند؛ ما نیز در مقاله‌ای به صورت اختصاصی در مجله فرش‌بوم به معرفی این قالیچه پرداخته‌ایم که می‌توانید از طریق لینک زیر آن را مطالعه کنید.
دنیای ماهی‌ها: این فرش نیز یکی دیگر از آثار استاد است که در موزه آستانه رضوی اهدا شده است. طراح این فرش شخصی به نام سید بهاءالدین دامادزاده بود که با همکاری شخص استاد این نقش ویژه را به تصویر کشید. کار بافت فرش در سال 1373 به اتمام رسید. همچنین بهشت و باغ مرجان‌ها از دیگر آثار معروف استاد هستند که در معروف‌ترین موزه‌ها نگهداری می‌شوند.
فرش‌های محمد رضا صفدرزاده
هرچند بیشتر مردم استاد یدالله صفدرزاده را می‌شناسند اما دیگر برادران از جمله محمدرضا نیز وامدار هنر والای پدر خود بوده و گنجینه‌ای ارزشمند از طرح و نقش فرش‌های دستبافت بسیار زیبایی را در کارنامه هنری خود دارند.
همان‌طور که در عکس بالا قابل مشاهده است، امروزه بیش از 10 طرح اصیل و بسیار زیبا از دیگر برادر استاد صفدرزاده برای ما به یادگار مانده است که مورد اقبال بافندگان و تولید کنندگان فرش دستبافت اصفهان قرار دارند؛ همچنین قالی‌های ستاره، خورشید، بهار، چهارفصل، دختر مو و… از مشهورترین بافته‌های غیر مذهبی ایشان به شمار می‌رود.
سخن پایانی
حاج یدالله صفدرزاده حقیقی، در فرودین سال 1399 چشم از جهان فروبست و جامعه هنرمندان ایرانی را برای همیشه در سوگ خود فرو برد. هرچند این استاد بزرگوار امروز دیگر در میان ما نیست، اما عشق او به قالی‌بافی و فرش ایرانی باعث شد آثار نفیسی از او در جای جای جهان به یادگار بماند و برای همیشه نام خود را در تاریخ هنر ایران و جهان جاودان کند. بی‌دلیل نیست که شیخ عزل خواجه حافظ شیرازی می‌فرماید:
هرگز نمیرد آن که دلش زنده شد به عشق | ثبت است بر جَریده عالم دوامِ ما
نوشته مریم مصطفوی
