سجاده از جمله قالی‌های دستبافتی است که از اوایل ظهور اسلام به منظور استفاده در مراسم مذهبی مسلمانان در اندازه‌های کوچک، طراحی و بافته می‌شود، اما این که طرح سجاده، از چه دوره‌ای دارای محراب شده است، به درستی مشخص نیست.
از دوره ایلخانی، آثار زیادی با نقش محراب به جا مانده است. از جمله این آثار، محراب‌های نفیس و زیبای گچی است که معروف‌ترین آن‌ها محراب الجایتو در مسجد جامع اصفهان است. بیشتر اطلاعاتی که در مورد سجاده‌های دستباف وجود دارد، مربوط به عصر صفویان است. در موزه فرش آستان قدس رضوی نمونه‌های نفیسی از قالی‌های دستباف ایرانی وجود دارد که در این مقاله، تلاش کرده‌ایم به معرفی برخی از آن‌ها بپردازیم. پس لطفاً تا انتها ما را همراهی کنید.
تاریخچه قالی‌های محرابی
طرح محراب در قالی‌های دستبافت ایرانی برگرفته از طرح طاق در معماری ایرانی است و احتمالاً در سده‌های آغازین اسلام وارد هنر فرش‌بافی شده است. در قالی‌های محرابی، تمام عناصر تزیینی به سمت طاق بالای فرش (محراب اصلی) طراحی و بافته می‌شوند. این قاعده که ابتدا در سجاده‌ها (به دلیل نوع کاربرد و نشان دادن جهت عبادت) به‌کار می‌رفت، بعدها در قالی‌های محرابی مورد استفاده قرار گرفت.
بررسیپیشینه تاریخی نقش محراب در قالی‌های ایرانی، با توجه به مدارک و مستندات موجود نکته‌ای مهم و قابل توجه است. در این مورد، می‌توان فرش‌هایی که از سده‌های اولیه اسلامی در متون کهنی همچون سفرنامه‌ها از آن یاد شده و یا دستبافت‌هایی که در نگاره‌های نسخه‌های عصر تیموری بازنمایی شده مورد بررسی قرار داد. لازم به یادآوری است قالی‌های محرابی بسیاری از دوران صفوی به یادگار مانده است. در دوران قاجار با برپایی چند نمایشگاه از قالی‌های ایرانی در کشورهای اروپایی، توجه خریداران غربی به قالی‌های محرابی بیشتر شد و همین موضوع سبب رواج طراحی اصیل این قالی‌ها گردید.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و خرید این فرش دستباف محرابی زیبا اینجا کلیک نمایید
قالی پرده‌ای دو رو، محرابی، درختی
این قالی دستبافت که به صورت دو رو بافته شده، دارای برشی در وسط است که با توجه به ابعاد آن در مسیر عبور زائرین حرم امام رضا (ع) قرار می‌گرفته‌است. با بررسی قالی‌های محرابی پرده‌ای در می‌یابیم که این نوع قالی‌ها از طول به دو نیم تقسیم نشده‌اند، بلکه به همین شیوه بافته شده‌اند. به این نوع قالی به دلیل نوع بافت آن، قالی پرده‌ای دو رو گفته می‌شود.
ابعاد این قالی دستباف ایرانی 410*300 سانتی‌متر و تاریخ بافت آن سال 1320 هجری قمری است. قالی به روش تمام لول بافته شده است و دو چله کاملاً به هم چسبیده‌اند و در کنار هم قرار گرفته‌اند. این فرش محرابی به علت تراکم چله‌ها، بسیار سفت، محکم و بادوام بافته می‌شود.
نوع رنگ‌های این قالی دستبافت شیمیایی یا گیاهی است و طیف رنگ‌های به کار رفته در آن عبارت است از: کرم، نارنجی، آبی، قرمز لاکی، سورمه‌ای، آبی روشن، قرمز روشن، خاکستری، سبز، زرد سبز آبی و غیره.
سجاده محرابی – باغی
طرح این سجاده دستباف، ترکیبی از باغ و محراب است که به صورت سراسری اجرا شده‌است. ابعاد این قالی 145*110 سانتی‌متر و در شهر کرمان بافته شده است. تاریخ بافت آن مربوط به اواسط قرن دهم هجری قمری است.
رنگرزی این فرش با استفاده از مواد رنگزای طبیعی انجام شده و شامل رنگ‌های: سبز زرد، سبز آبی تیره، نارنجی، زرد، قهوه‌ای، سورمه‌ای، آبی تیره، لاکی، سفید، زرد می‌باشد.
قالیچه سروی طاووسی
این قالیچه برخلاف طرح‌های محرابی دارای چهار لچک در اطراف قالی است که دو به دو قرینه یکدیگر هستند. دو لچک پایینی قالیچه، به دلیل نوع طراحی اهمیت کم‌تری دارند، به این دلیل که تمام عناصر آن به طرف بالا طراحی شده‌اند و طاق بالای قالی از ظرافت بیشتری در طراحی برخوردار است. ابعاد این قالی دستباف 243*125 سانتی‌متر و در اواسط سده 14 هجری قمری در شهر کرمان بافته شده است. جنس تار و پود آن از پنبه و پرز آن از ابریشم است.
عمده رنگ‌های به کار رفته در قالیچه دستباف سروی طاووسی عبارت‌اند از: اکر، سورمه‌ای، سبز روشن، سبز تیره، قرمز روشن، آبی روشن، آبی تیره، کرم، قهوه‌ای روشن، قهوه‌ای تیره، بنفش روشن و سبز زیتونی روشن است.
قالی دستبافت محرابی – درخت طوبی
علت نام گذاری این قالی، درختی است که در وسط فرش با میوه‌های گوناگون به صورت یک‌به‌یک طراحی و بافته شده‌است. ابعاد قالیچه 286*185 سانتی‌متر و در اوایل سده 14 هجری قمری در شهر کرمان بافته شده است. جنس تار و پود آن از پنبه و پرز پشم می‌باشد. عمده رنگ‌های به کار رفته در آن آن عبارت‌اند از: قرمز لاکی، سبز زیتونی، سبز آبی روشن، کرم، قرمز روشن، قرمز تیره، قهوه‌ای، آبی تیره، آبی روشن، بنفش تیره، بنفش روشن، نارنجی تیره، نارنجی روشن، قهوه‌ای تیره و قهوه‌ای روشن.
سجاده محرابی – درختی قندیل دار
این قالی دستباف از جمله آثاری است که از دوران صفویه به جا مانده است و هم اکنون در موزه فرش آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
جنس تار و پود قالی از پنبه و پرز پشم و شیوه بافت آن نیم لول است. در این روش، فاصله بین چله‌ها به میزان یک قطر نخ تعیین می‌شود. گره آن احتمالاً نامتقارن است و فقط پود نازک در این قالی دستباف عبور داده شده است.
عمده رنگ‌های مورد استفاده در قالی محرابی درختی عبارت است از: لاکی، آبی تیره، نارنجی، کرم سبز تیره، زرد، زرد سبز، قرمز روشن، آبی روشن، سبز زیتونی، سیاه، قهوه‌ای.
قالی محرابی هفت شهر عشق
طرح این قالی دستباف محرابی- تصویری است؛ اما به نام قالی هفت شهر عشق معروف شده است. در این قالی هفت شهر مقدس مکه، مدینه، نجف اشرف، کربلا، کاظمین، مشهد و سامرا که مورد احترام شیعیان هستند، طراحی و بافته شده است. زیبایی این فرش دستباف ایرانی بیشتر به دلیل وجود فرشتگانی است که در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف، فضای متن و حاشیه قالی را پر کرده‌اند. اغلب این فرشتگان با برگ‌های ختایی ترسیم شده‌اند و در طراحی آن‌ها نهایت ذوق و سلیقه به‌کار رفته‌است. این قالی دستبافت در سال 1353 هجری شمسی در شهر اصفهان طراحی و بافته شده‌است.
جنس تار این فرش از ابریشم و پود ضخیم و نازک از پنبه و پرز قالی از پشم و ابریشم است. عمده رنگ‌های به کار رفته در قالی دستباف محرابی هفت شهر عشق عبارت‌اند از: قرمز، سفید، آبی روشن، سبز، قهوه‌ای تیره، آبی تیره، سورمه‌ای، مسی روشن، مسی تیره، بنفش روشن، بنفش تیره، سبز تیره، سبز روشن، قرمز روشن، قرمز تیره، آبی و سبز آبی.
حرف آخر
یکی از مهم‌ترین دوران هنر اسلامی، عصر صفویه است که به علت توجه و حمایت پادشاهان آن عصر، فرش‌های دستبافت ارزشمند و گرانبهایی از آن دوره برای ما به یادگار مانده است.
یکی از انواع قالی‌های دستبافت ایرانی، قالی‌های محرابی هستند که در این مقاله تلاش شد به معرفی این سبک از فرش ایرانی بپردازیم و نمونه‌هایی از آن را معرفی کنیم.
فرش‌های دستبافت ایرانی علاوه بر زیبایی و جذابیت‌های بصری که به فضا اضافه می‌کنند، یکی از کالاهای سرمایه‌ای برای ایرانیان به حساب می‌آیند. چنانچه قصد خرید این نوع فرش‌ها را دارید، پیشنهاد می‌کنیم به وب‌سایت فرش بوم مراجعه کنید و با انواع طرح‌های قالی دستبافت ایرانی آشنا شوید. مجله فرش بوم که مرجع خرید آنلاین فرش دستبافت است، راهنمایی‌های ویژه‌ای را در زمینه انتخاب فرش دستباف در اختیار شما قرار می‌دهد.
