در دنیای پر پیچ و تاب و گاهی شکسته یا هندسی طرح‌های قالی ایرانی، نقوش واگیره‌ای چنان در دل مردمان شهر کویری یزد ریشه دارد که تبدیل به محبوب‌ترین گونه فرش میان آن‌ها شده است. این تمایل و علاقه‌مندی، تنها متعلق به امروز نیست و سابقه‌ای تاریخی دارد. برای مثال در دوره پادشاهان قاجاری یعنی حدود 150 سال پیش، در یزد نمونه‌های فراونی از فرش‌های واگیره‌ای بافته شده است که تعدادی از آن‌ها تا به امروز سالم و برای ما به یادگار مانده است. در این قسمت با مجله فرش بوم همراه شوید تا سفری داشته باشیم به دنیای فرش‌های واگیره‌ای محبوب مردمان یزد.
|
جهت خرید فرش دستباف یزد با قیمت و شرایط مناسب اینجا کلیک نمایید
|
تعریف فرش واگیره‌ای
واگیره یا همان سرایت واژه‌ای است که بر روی فرش‌هایی با طرح و نقش تکرار شونده گذاشته می‌شود. این طرح با نام بندی نیز شناخته می‌شود. این شیوه طراحی دارای اصالت و سابقه در ایران بوده و در صنعت پارچه و نساجی نیز کاربرد داشته است.
سابقه قالی‌بافی در یزد
صنعت نساجی یکی از باسابقه‌ترین صنایع موفق استان یزد بوده است. شَعربافی شاید مهم‌ترین صنایع دستی این استان بود تا کم کم با گذشت زمان و مدرنیزه شدن جهان، رونق خود را از دست داد. هنرمندانی که پیش از این شعربافی می‌کردند مجبور به تغییر هنر خود و بافت قالی‌های دستبافت شدند که در این کار موفق هم عمل کردند. چیزی نگذشت که بعد از رواج قالی‌بافی در این استان، طرح واگیره‌ای تبدیل به پرطرفدارترین قالی میان مردم شد. دوره افشاریه و زندیه را می‌توان پر رونق‌ترین دوران قالی‌بافی تاریخی یزد دانست.
یکی از دلایلی علاقه‌مندی مردم یزد به طرح واگیره‌ای را می‌توان در پیشینه فعالیت آن‌ها در صنعت نساجی به ویژه پارچه بافی دانست که از سبک تکرار شونده یا همان واگیره‌ای پیروی می‌کرده است؛ بنابراین قالی‌بافان یزدی با این گونه از طراحی آشنایی بیشتری داشته و سریع‌تر در مهارت جدیدشان پیشرفت می‌کردند. همچنین نمی‌توان کمتر بودن هزینه طراحی و بافت این گونه فرش را به عنوان یکی از دلایل در نظر نگرفت.
ویژگی‌های فنی فرش دستبافت یزد
دار: به عنوان نخستین قدم برای آغاز فراین قالی‌بافی، بافندگان یزدی همواره دارهای عمودی گردان را انتخاب کرده‌اند. تنها در شهرسان ابرکوه یزد گاهی از دار افقی نیز استفاده می‌شده است.
ابزار: می‌توان گفت ابزار بافت فرش در بیشتر مناطق قالی بافی ایران مشابه با یکدیگر هستند. یزد نیز همانند دیگر شهرها از این ابزار رایج استفاده می‌کند تنها ممکن است که با نام‌های محلی شناخته شوند. کلوزار، پاکی، برپاکی و قیچی از جمله این ابزارها هستند.
چله کشی: از نوع فارسی است.
نوع الیاف: پنبه و پشم دو الیاف رایج مورد استفاده در فرش‌های یزد هستند که الیاف پنبه‌ای برای چله و از پشم برای پرزهای فرش استفاده می‌شود.
نوع گره: نامتقارن
رج شمار: فرش‌های دستبافت یزد از نوع درشت بافت بوده و بالاترین عدد رج شمار آن 35 است.
شیرازه پیچی: برای پیچیدن شیرازه در فرش‌های یزدی از روش متصل استفاده می‌شود به این معنا که همزمان با بافت فرش بر دور تارهای مشخص شد گره زده می‌شود.
انواع طرح‌های واگیره‌ای
بسیاری از طرح‌های رایج واگیره‌ای که در کارگاه‌های بافندگی شهر یزد توسط بافندگان بافته می‌شود کاملا بومی آن منطقه هستند؛ به گونه‌ای که در هر کدام از این طرح‌ها می‌توان انواع نماد‌های مخصوص مردمان استان یزد را دید. از نشانه‌های مذهبی گرفته تا تاریخ و هنر و فرهنگ، همه جایی در متن فرش‌های واگیره‌ای دستبافت یزد دارند که در ادامه با مشهورترینشان آشنا می‌شویم.
سردار جنگی: این طرح نام خود را از یک سردار ب نام نصیرخان بختیار مشهور به سردار جنگ گرفته است. علات این نام گذاری احتمالا سفارش دادن فرشی خاص به سفارش ایشان بوده است. این طرح معمولا در ابعاد 24 متری بافته می‌شود که فضای کافی را در اختیار بافننده برای بافتن قاب‌های متعدد می‌دهد. رج شمار این فرش فراتر از 30 نبوده است. گل‌های پنج پر و گل فرنگ نقش اساسی در طراحی این فرش ایفا می‌کنند. گفته می‌شود نخستین بار طرح این فرش حدود صد سال پیش بر روی پارچه نقاشی شده است.
امیر جنگی: به صورت کلی نقش این فرش شباهت بسیاری با طرح سردار جنکی دارد. قاب‌ها دی این طرح واگیره‌ای رنگ‌های یکنواخت و مشابه دارند. لاکی، سرمه‌ای و مسی سه رنک اصلی هستند که در بافت این قالی به صورت متداول استفاده می‌شود. این فرش نخستین بار به نیت پیش کش شدن به سردار نصیر بختیاری بافته شده است.
هراتی: طرح زیبای هرات که با نام گل و ماهی نیز شناخته می‌شود از متداول‌ترین طرح‌های بافته شده در یزد است. این نقش امل طراح‌های تکرار شونده‌ای در طول و عرض قالی است که با توجه به ابعاد فرش تعداد این واگیره‌ها مشخص می‌شود. نقوش واگیره‌ای این فرش شامل نقشی شبیه به ماهی و یک گل هشت‌پر است. زمینه و حاشیه این طرح معمولا با رنگ‌های تیره‌ای همچون سرمه‌ای بافته می‌شود و تعداد رنگ‌های به کار رفته در آن از 7 یا 8 عدد تجاوز نمی‌کند.
احمد محمدآبادی: نام طرح واگیره‌ای دیگری است که بافت آن نزد قالی‌بافتن یزدی رایج بوده است. قاب‌ها در این فرش 16 مرتبه تکرار می‌شوند. این فرش در 7 رنگ سورمه‌ای، دارچینی، کرم، سفید، قهوه‌ای، فیروزه‌ای و لاجوردی بافته می‌شود. نام فرش از نام طراح آن گرفته شده است.
تال و خونچه: این نمونه از فرش‌های واگیره‌ای بیشتر به منظور صادرات و یا جهیزیه عروس بافته می‌شده است. به مرور زمان بر تعداد رنگ‌های آن افزوده شده و امروزه یکی از متنوع‌ترین فرش‌های ییزد از نظر تعداد رنگ است. معمولا این فرش در ابعاد 6 و یا 9 متر بافته می‌شود.
سخن آخر
بدون شک تنها دوست داران فرش‌های واگیره‌ای مردمان شهر زیبا و جهانی یزد نیستد. بسیاری از افراد که به دنبال فرش‌های ساده‌تر و یا با تنوع رنگی کمتری هستند نسبت به فرش‌های واگیره‌ای تمایل نشان میدهند. فرش بوم به عنوان مرجع انتخاب و خرید آنلاین فرش دستبافت، دارای تنوع قابل توجه‌ای از فرش‌های واگیره‌ای یزد و سایر مراکز قالی‌بافی ایران است که می‌توانید برای مشاهده آن‌ها به قسمت حجره‌های فرش دستبافت مراجعه و فرش مورد نظر خود را انتخاب کنید.
نوشته: مریم مصطفوی
