چندی پیش در تاریخ 18 مرداد 1404، خبر تلخ درگذشت استاد محمود فرشچیان، جامعه هنری ایران و جهان را سخت غمگین و متاثر کرد. درگذشت بزرگ مردی که آثار بیهمتا و با ظرافتش موجب فخر ایران و ایرانی بود. استاد فرشچیان هرچند در عرصه نگارگری فعالیت داشت، اما کم در صنعت فرش دستبافت بیتاثیر نبود. مجله هنری فرش بوم، ضمن گرامی داشت یاد و خاطره این استاد بزرگوار، این قسمت را به معرفی زندگینامه استاد و تاثیر آثارشان در هنر فرش دستبافت ایرانی میپردازد. تا انتهای این قسمت از مجلهی فرش بوم، با ما همراه باشید.
آشنایی با زندگی استاد فرشچیان
محمود فرشچیان متولد سال 1308 در شهر هنر پرور اصفهان بود. علاقه او به نقاشی از همان سنین کودکی مشهود بود. همین موضوع باعث شد فراگیری این هنر را از همان سن نزد استادان برجستهای چون میرزا آقا امامی آغاز کند. او سپس از مدرسه هنرهای زیبای اصفهان فارغ التحصیل شد و برای ادامه تحصیل به اروپا سفرکرد. مدیریت اداره هنرهای زیبا و تدریس در دانشگاه تهران از سوابق کاری استاد است. بیشتر آثار برجسته فرشچیان الهام گرفته از مضمامین عرفانی، اسطورهای، مذهبی و طبیعت است. تابلوی عصر عاشورا، تابلوی شمس و مولانا، تابلوی پنجمین روز آفرینش، تابلوی ابراهیم نبی و… از مشهورترین آثار این استاد بزرگ است که میتوان نام برد.
اما نقاشیهای بیهمتا تنها یادگارهای زندگی موفق و درخشان او نیستند. استاد فرشچیان با ابتکار و خلاقیت خود و قرار دادن موهای ریز گربه در انتهای پر کبوتر، نوعی قلم موی منحصربهفرد ساخت که این امکان را به نقاش میداد تا با ظرافت بیشتری نقاشی کند. این نوع قلم مو در هنر نقاشی ماندگار شد و هنوز مورد استفاده هنرمندان است.
آثار فرشچیان در کاخ موزه سعدآباد
سعدآباد یکی از آثار تاریخی کشور در شهر تهران است. این مجموعه که شامل چندین کاخ مختلف، در میان باغی سرسبز قرار دارد. امروزه با تصمیم سازمان میراث فرهنگی کشور، تعدادی از این کاخها تغییر کاربری داده و تبدیل به موزهای برای آثار هنرمندان برجسته ایرانی شده است. ساختمان موزه محمود فرشچیان یک بنای قدیمی مربوط به دوره قاجار است که در زمان حکومت پهلوی محلی اسکان رضاشاه و همسرش عصمت بوده است. در سال 1380 پس از مناسبسازی ساختمان حدود 50 اثر برجسته از استاد محمود فرشچیان بر روی دیوارهای این کاخ آویخته شده و علاقهمندان میتوانند آنها را از فاصله نزدیک تماشا کنند. پیشنهاد میکنیم هنگام بازدید از مجموعه کاخ موزه سعدآباد، حتما به تماشای این نقاشیهای شگفت انگیز بروید
|
جهت خرید فرش تابلوفرش دستباف اینجا کلیک نمایید
|
طراحی نقشهی فرش دستبافت
پیش از این در مقاله خالقان نقشهای ماندگار، استاد محمود فرشچیان را به عنوان یکی از طراحان فرش ایرانی معرفی کرده بودیم. استاد محمود فرشچیان تنها خالق تابلوهای نقاشی نبود! او فرشهایی طراحی کرد که شاید تا پیش از آن کمتر کسی به سراغ طراحی نقوشی با چنین پیچدگی میرفت. همانطور که گفته شد، فرشچیان هنر را از دوران کودکی و سن بسیار کم نزد استادان بزرگ ومختلفی فرا گرفت؛ اما شاید استاد عیسی بهادری بود که او را مشتاق به طراحی فرش دستبافت کرد. او که طراحی فرش را از استاد بهادری آموخت با خلاقیت و استعدادی که داشت نقوش مینیاتوری خود را تبدیل به فرش کرد. هرچند فرشچیان ناآشنا با هنر قالیبافی نبود! پدر او یکی از تاجران بازار فرش اصفهان بود و او از کودکی به خوبی با فرش و بافندگی مانوس بود. علاقه او به فرش و شناختش از اجزاء مختلف قالی و چگونگی مراحل بافت، بیشک تاثیرات مثبتی در شیوه طراحی فرشهای او داشت. به راستی فرشچیان یکی از برترین طراحان نقشهی فرش و تابلوفرشهای دستبافت ایرانی است که چهرهای جدید به قالیهای ایرانی بخشید.
هرچند طبق شواهد تاریخی استفاده از نقوش مینیاتوری برای بافت فرش و سایر آثار هنری از قرن هشتم در ایران رایج بود اما بیشتر این نقوش وام گرفته از مینیاتورهای کشور چین بودند. امروزه فرشهای مینیاتوری فرشچیان یکی از زیباترین محصولات بازار فرش ایرانی است.
قالیبافان کاشانی، خالقان مینیاتورهای فرشچیان
برای بافت فرشهای مینیاتوری با چنین نقشهی سخت و پیچیدهای نیاز به قالیبافان بسیار حرفهای بود که استاد فرشچیان آنها را در کاشان یافت. سالیان زیادی است که شهر کاشان برای هنر بافت فرش دستبافت به ویژه فرش دستباف ابریشمی شهره ایران و جهان است. بیشک توانایی قالیبافان کاشانی در بافت قالیهای بسیار ظریف با تار و پود و گرههای ابریشمی بهترین راه برای گره زدن نقوش مینیاتوری ظریف و پیچیده بر روی چله فرش بود. بیشتر آثار استاد نظیر تابلو فرش عصر عاشورا در کارگاههای قالیبافی این شهر بافته شدهاند.
تصویری از پشت یک تابلو فرش مینیاتوری که ظرافت گرهها در آن به خوبی قابل مشاهده است.
ویژگی تابلو فرشهای مینیاتوری
خلاقیت و توانایی هنرمندان قالیباف ایرانی باعث شده است بازار تابلو فرش ایرانی بسیار رنگارنگ و متنوع باشد. در مقاله معرفی طرحهای تابلو فرش دستباف ایرانی، تلاش کردیم بسیاری از این طرحها را به خوانندگان خوب مجله فرشبوم معرفی کنیم؛ اما در این میان تابلو فرشهای مینیاتوری جور دیگری خاص و ویژه هستند. بافت آنها به دلیل پیچیدگی نقشه بسیار سختتر است و از طرفی در بیشتر مواقع نیاز است برای اجرای با ظرافت، تنها از الیاف ابریشمی در آنها استفاده شود؛ بنابراین بر ارزش این نوع تابلو فرش بیشتر افزوده میشود. حال توجه شما را به دیگر ویژگیهای این طرح تابلو به ویژه آثار طراحی شده توسط استاد فرشچیان جلب میکنیم.
نخستین مورد ترکیب نقاشی و فرشبافی است؛ به این معنا که طراحی این نقشهها، چنان شبیه به نقاشی است که از دور به سختی میتوان بین آنها تمایز ایجاد کرد، به ویژه اگر فرش با کیفیت بالایی بافته شده باشد. استفاده از تعداد رنگهای بیشتر، شادتر و زندهتر در این فرشها رایج است که خود دلیلی است بر شباهت بیشتر آنها به نقاشی. از دیگر ویژگیهای طراحی تابلوفرش توسط استاد فرشچیان استفاده مفاهیم عرفانی و فلسفی در طرحها است. علاوه بر این نقوش، نمایش نمادهای استعاری برای بیان مفاهیم مختلف درون این تابلوها بسیار دیده میشود.
سخن پایانی
بیشک نقاشیهای فرشچیان تحولی بزرگ در نقشههای قالی ایرانی به ویژه تابلو فرشها ایجاد کرد. هرچند این تاثیرات تنها به تابلو فرشها ختم نشد و در کاشیکاری نیز خود را نشان داد. فرشچیان در طول زندگی هنری خود علاوه بر خلق آثار ماندگار موفق به دریافت نشان فرهنگ و هنر (درجه یکم) و انتخاب به عنوان چهره ماندگار و گنجینه زنده بشری در ثبت ملی هنر نگارگری مینیاتور شد. امروز پیکر این هنرمند گرانقدر بنا بر وصیت خود در آرامگاه صائب تبریزی واقع در شهر اصفهان، زادگاه و محل هنرآموزی استاد به خاک سپرده شد.
نوشته: مریم مصطفوی
