فرش لاکی، فرش اصیل ایرانی
در سراسر جهان انواع فرش دستباف ایرانی دارای امتیاز و جایگاه ویژه‌ای میان علاقه مندان به این صنایع دستی است. این برتری از هر جهت قابل بررسی در این هنر اصیل ایرانی است. طرح و نقشه‌ی منحصر به فرد، مواد اولیه مرغوب، بهترین نوع بافت و… همه از مواردی است که در فرش‌های ایران در بهترین حالت ممکن وجود دارند؛ اما شاید مهم‌ترین عاملی که فرش دستباف ایرانی را چنین متمایز کرده باشد رنگ آن است!.
رنگ هر فرش دستباف در واقع مکمل دیگر عناصر کیفی آن بوده و از چنان اهمیت و نقشی در جلوه‌ی فرش برخوردار است که سایر عوامل مانند طرح و بافت در جایگاه بعدی قرار می‌گرند چراکه با دیدن هر فرش نخستین ویژگی که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند رنگ آن فرش است. در ایران برای بافت فرش انواع رنگ‌های طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که بیشتر این فرش‌ها با چه رنگی بافته می‌شود؟ و یا مردم ایران بیشتر به استفاده از چه رنگ فرشی علاقه مند هستند؟ در این قسمت از مقاله‌‌ی مجله فرش بوم، به این سوال‌ها پاسخ می‌دهیم و رنگ لاکی یکی از محبوب‌ترین رنگ‌های فرش دستباف در میان ایرانیان را به شما معرفی خواهیم کرد.
رنگ فرش ایرانی
اصول رنگ بندی در فرش ایرانی دستباف پس از سال ها تجربه و طی کردن سیر تکاملی توسط بافندگان به دست آمده است. انتخاب رنگ در میان بافندگان فرش دستباف ایرانی به اندازه‌ای اهمیت دارد که گاهی تبدیل به معیاری برای شناسایی محل بافت یک فرش به شمار می‌آید. برای مثال بافندگان در کاشان بیشتر از ترکیب رنگ کرم و خاکی با تونالیته رنگ آبی استفاده می‌کنند. اما از گذشته‌های دور تا به امروز در انواع طرح فرش دستباف شاهد رنگی بسیار زیبا به نام لاکی هستیم. این رنگ مختص به منطقه خاصی نبوده و به صورت چشمگیری استفاده از آن برای بافت زمینه فرش و دیگر عناصر آن در بیشتر مراکز قالی بافی ایران رواج دارد. استفاده از این رنگ چنان در میان بافندگان ایرانی ریشه دواند که تا همین 50 سال پیش کمتر خانه‌ای را بدون فرش لاکی پیدا می‌کردید. هنوز هم در بیشتر خانه‌‌های پدربزرگ و مادربزرگ‌های ما یک تخته فرش لاکی پهن شده است. از عشایر ترکمن تا بازار فرش تبریز، از دارهای قالی سیاه چادرهای ایل قشقایی و بختیاری تا روستاهای کهن کرمان همه کلافی قرمز رنگ به دار آویخته و فرش لاکی می‌بافند. فرش لاکی با سبک خاص خود در سه رنگ مختلف لاکی کمرنگ، پررنگ و دانه اناری در ایران تولید می‌شود.
تاریخچه رنگ لاکی:
در کتاب قالی ایران به تالیف سسیل ادواردز آمده که قرمزدانه یک ماده رنگی وارداتی است که مدت چندین قرن است در ایران مخصوصا کرمان و خراسان استفاده شده است.
دکتر مالكوم بور در کتاب خود ماده قرمز رنگی را معرفی می کند که در هند وجود دارد و روش تولید آن به اینصورت است که کرم «تاچارديا لاکا»، شیره برخی درخت ها را می مکد و نوعی صمغ ترشح می کند و یک پوشش صمغی سخت تشکیل می دهد و تمام یک شاخه را می پوشاند. در داخل این پوشش جنس ماده این حشرات که تعداد آنها از نرها بیشتر است برای تمام عمر زندانی می شوند.
با ایجاد فشار و نرم کردن این شاخه ها فرآورده ای است که در هند «لاک» نامیده می شود (یعنی صدها هزار). این نام اشاره ای است به تعداد موجودات کوچکی که آن را به وجود آورده اند. لاک از ۷۰ تا ۹۰ درصد صمغ (لاک شیشه ای) و ۲ تا ۱۰ درصد رنگ قرمز تشکیل شده است. ماده رنگی را جدا می کنند و به به فروش می رسانند.
این ماده رنگی، ابتدا از راه زمینی از هندوستان وارد خراسان و کرمان می شد. قرمزدانه پررنگ را تا به امروز در مشرق ایران «لاک» می نامند. به این ترتیب استفاده از این ماده رنگی متداول شد. در حالی که لاک هندوستان و قرمزدانه، هیح یک در شهرهای مغرب و شمال غربی ایران مورد استفاده قرار نگرفت، چون در این نواحی روناس به طور دیمی می روید و اهالی از دیرباز با خواص آن آشنایی داشته اند.
رنگدانه‌ای از دنیای باستان
گیاه روناس یکی از قدیمی‌ترین مواد تامین کننده رنگ طبیعی بوده و کشت آن در اروپا و آسیا معمول است. در کشور ایران مناطق فارس، یزد، تبریز و اراک محل رشد این گیاه خودرو با نام علمی Rubia tinctorum می‌باشد. این گیاه در گروه گیاهان دارویی و رنگ‌دار صنعتی قرار گرفته که از ریشه آن برای رنگرزی الیاف فرش استفاده می‌شود. به علت وجود ماده شیمیایی آلیزارین با فرمول C_14 H_8 O_4، این گیاه دارای یکی از با دوام‌ترین رنگ‌های قرمز گیاهی است. این رنگ دانه قرمز از هزاران سال پیش شناخته و توسط نقاشان مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه به دلیل کیفیت و بالا بودن مقاومت نوری آن تبدیل به پرکاربردترین رنگ دانه گیاهی در صنایع مختلفی نطیر پارچه بافی، کاغذسازی و… شده است. گیاه روناس بدون شک یکی از پرکاربردترین رنگدانه‌های قرمز در ایران به شمار می‌آید که می‌توان از آن طیف رنگ صورتی تا لاکی تیره را به دست آورد. امروزه این گیاه به صورت گسترده در استان‌های اصفهان و فارس کاشته شده و جایگاه خوبی را در بازار محصولات صادراتی کشور کسب کرده است.
چگونه رنگ لاکی درست می‌شود؟
ریشه‌های گیاه روناس پس از کاشت و برداشت باید در نخستین مرحله فرآیند تولید رنگ بخاردهی و سپس شسته شوند. پس از زدودن هر گونه آلودگی از ریشه‌ها، در طی چند روز تا چند هفته به خوبی خشک شده و آماده برای آسیاب کردن می‌شوند. پودر حاصل از آسیاب ریشه روناس با الکل مخلوط و درنهایت آماده برای استفاده در صنعت رنگرزی می‌شود. درون کارگاه‌های رنگرزی، پودر ریشه روناس را در داخل دیگ‌های رنگریزی ریخته و با آب 82 درجه سانتیگراد مخلوط می‌کنند. محلول به دست آماده را می‌توان برای رنگ کردن انواع کلاف‌های نخ مورد استفاده قرار داد.
چرا رنگ لاکی را دوست داریم؟
وقتی نگاهی به فرهنگ عامه مردم ایران می‌اندازیم، ردپای علاقه‌ی مردم به انواع رنگ قرمز به خوبی قابل مشاهده است. در فرهنگ ایرانی رنگ قرمز را به آتش که نزد آنها عنصری مقدس است، نسبت می‌دهند به همین دلیل ویژگی‌هایی چون شادی و خوشبختی، قدرت و شجاعت همواره با این رنگ پیوند خورده است. بنا به باور دیگری از مردم قدیم، هرچه رنگ درون میوه هندوانه و یا اناری که برای خوردن انتخاب می‌کنید قرمزتر باشد از شانس بیشتری برخوردارید! حتی بسیاری بر اساس همین باور قدیمی وجه تسمیه نام گذاری رنگ لاکی (lucky) را کلمه‌ی خوش‌شانسی می‌دانند. جدا از این تمایل فرهنگی، رنگ لاکی توانایی ویژه‌ای در ایجاد هارمونی و سازگاری با دیگر رنگ ها را داراست؛ همچنین تناژ رنگی لاکی گرم بوده و نقش بسزایی در ایجاد دکوراسیون گرم ایفا می‌کند. همه‌ی موارد گفته شده از جمله دلایل محبوبیت بالای فرش زمینه لاکی میان مردم ایران و جهان شده است.
کلام پایانی
بنا به گفته کارشناسان رنگ به عنوان مهم‌ترین عامل بصری و اولین مرحله مواجه انسان با هر پدیده خارجی است؛ بنابراین رنگ فرش شما عامل موثر در نمود ظاهری و حتی شناخت هویت آن می‌باشد. رنگ لاکی با تمام ویژگی‌های خوب و بدی که دارد نشانی از هویت فرش دستباف ایرانی است که می‌تواند گزینه مناسبی برای طرفدارن سبک اصیل و سنتی باشد اما این موضوع بدان معنا نیست که نسل جدید این رنگ زیبا را فراموش کرده باشند! امروزه شاهد رونق دوباره استفاده از رنگ لاکی در بافت انواع فرش دستباف مدرن هستیم.
به یاد داشته باشید رنگ‌ها احساسات مختلف شما را بیدار می‌کنند! پس اگر به دنبال شادی، انرژی و طراوت بیشتری در فضای خانه هستید با کمک از کارشناس فرش دستباف سایت و یا مقاله نحوه چیدمان منزل با فرش لاکی در مجله فرش بوم از انتخاب و زیبایی این رنگ در منزل لذت ببرید.
جهت مشاهده و یا خرید فرش‌های دستباف لاکی رنگ موجود در نمایشگاه فرش‌بوم،
اینجا کلیک بفرمایید
