فرش دستباف ایرانی به‌عنوان محصولی ارزشمند و دارای کارکردهای مختلف، به لحاظ کیفیت، تفاوت‌هایی داشته و با درجات کیفی متفاوت، توسط تولیدکنندگان مناطق مختلف تولید می‌شود. شاخص‌های متعددی را می‌توان برای هریک از ابعاد کیفیت در ارتباط با فرش دستباف بیان نمود. در این مقاله، به‌مرور شاخص‌های کیفی فرش دستباف ایرانی خواهیم پرداخت. تمامی مواردی ﮐﻪ به‌عنوان معیارهای فرش خوب و ﯾﺎ ﺑﺪ برای مشتری و فروشنده اهمیت دارد، به میزان بالایی دربارة بخشی از فرش‌های هنری و گرانقیمت و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪة ایرانی مصداق دارند و در بازار خرید و فروش خارجی و عمدتاً داخلی پذیرفته شده‌اند. بدین ترتیب، ضروری است تا هنگام خرید فرش دستباف، اطلاعاتی مفید در مورد نحوه تشخیص یک قالی دستبافت با کیفیت داشته باشیم. در ادامه به‌اختصار به بیان این شاخصه‌های پذیرفته شده می‌پردازیم.
بررسی شاخصه‌های کیفی فرش دستباف
شیرین صوراسرافیل در کتاب «فرش خوب، فرش بد، فرش استاندارد» به مواردی اشاره می‌کند که معتقد است باید در تعیین کیفیت و درجه‌بندی فرش به‌صورت یک اصل پذیرفته شوند. اصول مد نظر وی شامل موارد زیر است:
– نخستین اصل، استفاده از ﮔﺮهﻫﺎي راﯾﺞ در ﻗﺎﻟﯽﺑﺎﻓﯽ (ﻓﺎرﺳﯽ- ﺗﺮﮐﯽ). ﻓﺮش ﺑﺪون ﮔﺮه ﻏﯿﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻧﺎﻣﺮﻏﻮب اﺳﺖ. ﻓﺮشﻫﺎي ﺑﺎﻓﺘﻪﺷﺪه ﺑﺎ ﮔﺮهﻫﺎي ﻏﯿﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﮔﺮه ﺟﻔﺘﯽ، ﺳﻪﺳﻪ، ﭼﻬﺎر ﭼﻬﺎر (ﺑﻪ رﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﮔﺮهﻫﺎ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﮔﺮه ﺟﻔﺘﯽ در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻨﺖ راﯾﺞ درآﻣﺪه‌اﺳﺖ)، ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ، و بر کیفیت نهایی فرش تأثیر منفی دارد.
– مورد دوم، استفاده از مواد اولیه مرغوب و خالص در بافت فرش است. اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺸﻢ ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﻮ، اﺑﺮﯾﺸﻢ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﻨﺒﻪي ﺧﺎﻟﺺ. اﺳﺘﻔﺎده از ﭘﺸﻢﻫﺎي ﮐﻬﻨﻪ و دﺑﺎﻏﯽﺷﺪه و اﻟﯿﺎف ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ ﺑﻪﻫﺮ ﺻﻮرت در ﻓﺮش ﻏﯿﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪارد و ﻏﯿﺮ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ.
– مورد سوم، که تأثیری واضح بر درجه کیفیت فرش دارد، ثابت نبودن و مرغوب نبودن رنگ‌های مصرفی است. پایین بودن درجات ثبات رنگ از حدود استاندارد که برای نور، شستشو و سایش تعیین شده است، غیرمجاز است. لذا استفاده از رنگزاهای مرغوب، و انجام صحیح فرآیند رنگرزی، تأثیر مستقیمی بر کیفیت محصول نهایی فرش دستباف دارد.
فرش باکیفیت چه ویژگی‌هایی دارد؟
با توجه به مواردی که اشاره شد، می‌توان اصولی را بیان کرد که اگر در یک فرش دستباف وجود داشته باشند، می‌توان آن فرش را «باکیفیت» نامید. این اصول، شامل موارد زیر است:
شاخصه‌های کیفیت در ابعاد فرش
وجود اندکی اختلاف در ابعاد فرش دستباف، امری طبیعی است و در واقع عیب فرش محسوب نمی‌شود. این امر به دلیل این است که تمامی مراحل بافت فرش دستباف، به‌وسیله عامل انسانی است و هیچ‌گونه تکنولوژی مصنوعی در این پروسه مورد استفاده قرار می‌گیرد. پس می‌توان گفت این اختلاف (البته تا اندازه مجاز) یکی از ویژگی‌های فرش دستباف است. اما مهم است که هنگام خرید فرش دستباف، برای اطمینان از تقارن حدودی ابعاد فرش، آن را از مقطع طولی تا زده و اختلاف گوشه‌های بالا و پایین فرش را بسنجید.
کیفیت رنگ در فرش دستباف
همان‌طور که گفته شد، ثبات رنگ و مرغوبیت رنگزاهای مورد استفاده در رنگرزی الیاف فرش دستباف، در در تعیین میزان کیفیت فرش، نقش بسزایی دارد. فرش دستباف مرغوب بایستی در برابر شستشو، نور و سایش، دارای ثبات رنگی بوده و همچنین از رنگزاهای غیر آلرژیک در پروسه رنگرزی الیاف آن استفاده شده باشد. علاوه بر این، رنگ‌های بکار رفته در قسمت‌های مختلف فرش نیز باید دارای تقارن باشند. وجود اختلاف رنگی در فرش که معمولاً بر اثر اتمام مواد اولیه هنگام بافت، و جایگزین کردن آن با رنگی متفاوت که معمولاً سهواً اتفاق می‌افتد، و یا در اثر رنگرزی ناقص الیاف به‌وجود می‌آید، از کیفیت فرش بافته شده کاسته، و از جمله عیوب فرش بشمار می‌رود. همچنین، رنگ پرزها در یک فرش مرغوب، نباید در طول پرز دارای اختلاف باشد. زیرا اختلاف رنگ بین سطح فرش و قسمت انتهای پرزها نشانه این است که از رنگ جوهری برای رنگرزی الیاف استفاده شده، و در نتیجه این فرش هنگام شستشو رنگ می‌دهد. برای آزمودن کیفیت رنگی فرش دستباف، یک دستمال مرطوب روی ان بکشید. اگر فرش به دستمال رنگ پس بدهد، بدین معناست که رنگرزی آن با رنگزاهای نامرغوب یا مصنوعی انجام شده است.
گره و پرز در فرش باکیفیت
مهم است که یک قالی دستباف، با استفاده از گره‌های اصولی بافته شود. دو نوع گره در صنعت فرش‌بافی ایران شناخته شده و به لحاظ فنی تأیید شده‌اند (گره متقارن یا ترکی و گره نامتقارن یا فارسی). فرشی به لحاظ کیفیت مطلوب است که با استفاده از یکی از این انواع گره بافته شده باشد. استفاده از گره جفتی و یا بی‌گره بافی که در برخی نقاط ایران به اشتباه رایج است، از کیفیت محصول نهایی می‌کاهد. همچنین مهم است که پرزهای فرش از جنسی انتخاب شوند که نرم و انعطاف‌پذیر باشد. یک فرش دستباف باکیفیت، بایستی انعطاف‌پذیر و درخشان باشد.
استفاده از مواد اولیه باکیفیت
ضروری است تا در تولید فرش دستباف، از مواد اولیه مرغوب و باکیفیت استفاده شود، چرا که کیفیت مواد اولیه، تأثیر بسزایی در تعیین کیفیت محصول نهایی دارد. استفاده از الیاف پشم، پنبه و ابریشم نامرغوب، و همچنین کاربرد الیاف مصنوعی در بافت فرش دستباف غیر مجاز است. اگر انتخاب الیاف و مواد اولیه به‌درستی صورت گیرد، محصول نهایی ضد حساسیت و ضد آلرژی است، و در صورت استفاده و به‌اصطلاح «پا خوردن» فرش دستباف، بر ارزش آن افزوده می‌شود. چرا که به‌مرور زمان و استفاده بیشتر و شستشوی فرش، زیبایی‌هایش بیشتر نمایان می‌شود.
اصالت در طرح و نقش
مهم است که طرح و نقش فرش دستباف، اصیل باشد و هنگام بافت نیز، نقشه به‌درستی خوانده و اجرا شده باشد. هر یک از مناطق شاخص فرش‌بافی ایران، طرح و نقش منحصر به خود را دارند، که نشان از هویت و اصالت فرش است. همچنین، رعایت همخوانی و هماهنگی طرح و رنگ نیز از جمله مواردی است که در تعیین کیفیت فرش دستباف مؤثر است.
نتیجه‌گیری
تقارن، هماهنگی و ثبات رنگی، استفاده از مواد اولیه مرغوب و فرآیند بافت اصولی، از جمله مهم‌ترین شاخصه‌هایی هستند که کیفیت یک فرش دستباف را تعیین می‌کنند. فروشگاه آنلاین «فرش بوم» مرجع خرید فرش‌های دستباف در طرح، رنگ و ابعاد متنوع است، که کیفیت و اصالت محصولات خود را تضمین می‌کند. شما می‌توانید با کمک مشاوران آنلاین این فروشگاه، خرید خوبی را تجربه کنید.
